Pieter's Corner: Hoe op school om te gaan met terrorisme?
In Amerika gaan leerlingen al door beveiligingspoortjes hun school binnen, na de aanslagen in België bleven scholen noodgedwongen enkele dagen dicht en ook in Nederland zorgden verschillende bommeldingen ervoor dat kinderen thuis moesten blijven. Toch is de angst voor terrorisme een lastig onderwerp op onze scholen. Want wat is bespreekbaar en wat niet? Onze wetenschappers vertellen vanuit hun discipline wat vooral belangrijk is.
Radicalisering wordt niet zomaar door scholen opgelost
– antropoloog en middelbare schooldocent Thijs-Jan van Schie
Als docent raak ik regelmatig in gesprek met mijn leerlingen over het nieuws. De ochtend na de Amerikaanse presidentsverkiezingen komen de leerlingen opgelaten het lokaal binnen: “Breekt de derde wereldoorlog nu uit?” Meestal beginnen zij over het nieuws, soms ik. Ik help hen het te kaderen, geef achtergrondinformatie, sus dramatiek en vraag hoe ze zich voelen en wat ze vinden.
Scholen zijn interessante ontmoetingsplekken. Leerlingen verbreden er hun blikveld. In ieders zoektocht naar eigenheid leidt een veelheid aan ideeën soms ook tot verwarring. Ideeën van thuis komen bijvoorbeeld niet vanzelfsprekend overeen met ideeën op school of van vrienden. Iliass El Hadioui spreekt in dit kader van een pedagogische driehoek, een driehoek van thuiscultuur, schoolcultuur en peer group cultuur. In het wordingsproces van jongeren, waarin voortdurend het onbekende gezocht en ontmoet wordt, zijn opvoeders – ouders en leraren – belangrijke begeleiders.
Nukken en misstappen zijn jongeren gegund, maar er moeten ook grenzen gesteld en hulp geboden bij dreigende ontsporing. Radicalisering wordt niet zomaar door scholen opgelost. Dat is te gemakkelijk gedacht en afgeschoven. Maar een sterke schoolcultuur, om in de termen van El Hadioui te blijven spreken, één waarin vrijheid, verantwoordelijkheid en verbinding hoge waarden zijn, kan wel degelijk bijdragen aan een positieve ontwikkeling van jongeren tot autonome en maatschappelijk betrokken volwassenen. En daarmee dus aan een betere samenleving.
Bevorder het gevoel van controle
- psycholoog Evin Aktar
Terreurdaden vormen een directe aanslag op ons eigen veiligheidsgevoel en dat van onze kinderen. Het gaat er niet alleen om dat wij bang zijn slachtoffer te worden van een terroristische aanslag, maar vooral ook dat dit voelt als een dreiging die wij niet of nauwelijks kunnen voorspellen of beheersen. Als onderzoeker van vrees en angst bij kinderen en ouders vind ik het verhogen van ons gevoel van controle een effectieve strategie. Daarmee slaan we twee vliegen in een klap: het helpt ons tegelijkertijd de angsten van onze kinderen én onze eigen angsten te bedwingen.
Hoewel we soms de indruk hebben geen controle te hebben, hebben we wel degelijk wat macht om de kans op een terroristische aanslag te verkleinen. Regeringen nemen preventie- en veiligheidsmaatregelen. Er zijn veel mensen in instellingen, waaronder de politie en het leger die zich beroepsmatig inspannen voor onze veiligheid als burgers. Wij verhogen ons gevoel van controle door contact met deze instellingen en betrokkenen op te nemen en door onszelf en onze kinderen te informeren over alle genomen maatregelen en hoe wij zelf kunnen bijdragen.
Vooral als kinderen deze professionals persoonlijk ontmoeten, kan dat hen helpen om een concreet beeld te krijgen van de maatregelen die daadwerkelijk worden genomen en van de mensen die erbij betrokken zijn. Lees Evin Aktar op Leiden Psychology Blog: How to deal with the threat of terrorism in children?
Studenten als verdachten?
- politicoloog Francesco Ragazzi
Europese regeringen zijn gebrand op het tegengaan van “radicalisering”. Terrorisme nu wordt gezien als een probleem dat niet alleen door leger en politie, maar door de maatschappij als geheel moet worden bestreden – en daar vallen expliciet ook scholen onder. Er zijn twee belangrijke redenen voor deze verschuiving. De eerste betreft de capaciteit om de signalen van radicalisering op te pikken. De tweede motivatie ligt erin dat volgens de herziene EU-strategie ter bestrijding van radicalisering en rekrutering van terroristen (2014) maatschappelijke actoren instrumenteel kunnen zijn bij “de bestrijding van ongelijkheid en discriminatie, waar zij bestaan, het bevorderen van de interculturele dialoog, versterking van onderwijs dat kansen schept en kritisch denken bijbrengt, en bevordering van tolerantie en wederzijds respect, waarbij standpunten worden uitgewisseld en het succes op deze gebieden aan het maatschappelijk middenveld kenbaar wordt gemaakt”.
Er zijn talrijke zaken geweest waarin een misverstand heeft geleid tot loos alarm, of nog erger, tot getraumatiseerde kinderen die ten onrechte in verband werden gebracht met extremisme of terrorisme. Op 7 december 2015 in Lancashire (Groot Brittannië) moest een 10-jarige moslimjongen op school vertellen waar hij woonde. Hij zei dat hij in een “terraced house” woonde: een rijtjeshuis. Maar helaas verstond de juf “terrorist house”, waarop zij conform de Britse contraterrorisme-wetgeving van 2015 de politie waarschuwde. De dag daarop meldde zich de politie bij de jongen thuis en werd hij samen met zijn gezin verhoord wegens terrorismeverdenking. De jongen en zijn gezin waren getraumatiseerd door het incident. Overal in Europa heeft het contra-radicaliseringsbeleid ongewenste gevolgen. In Frankrijk en Groot Brittannië betreft een goot deel van de zaken (zeer) jonge kinderen. Misschien nog problematischer – de kinderen werden aangegeven door hun leerkracht.
Daarom doet antiradicalisering op scholen fundamentele vragen rijzen over de ethische en politieke grenzen van de strijd tegen terreur. In hoeverre mogen de hang naar veiligheid en achterdocht het dagelijks leven bepalen? Meer specifiek werpt dit beleid de vraag op over een mogelijke tegenstrijdigheid van het antiradicaliseringsbeleid: door vertrouwensrelaties tussen maatschappelijke actoren te instrumentaliseren, zou het kunnen dat dit beleid, dat bedoeld is de sociale cohesie te bevorderen, deze juist ondermijnt.
Zie ook: Francesco Ragazzi, ‘Students as suspects?’ (Engelstalige site).
Pieter's Corner – Sociale wetenschappers op de zeepkist
De Pieters Corner is een online variant van de Londense Speakers' corner. Hierin reageren de wetenschappers van onze verschillende disciplines binnen de Faculteit der Sociale Wetenschappen op het nieuws. Via deze digitale zeepkist geven de ‘bewoners’ van het Pieter de la Courtgebouw zo elk hun visie op de actualiteit vanuit het eigen vakgebied.