Vijftig jaar Universiteitsraad: ‘In Leiden gebeurde alles iets Leidser’
Na de verkiezingen in mei is er een nieuwe Universiteitsraad aangetreden. De universitaire democratie is het resultaat van langdurige landelijke studentenprotesten in 1969. Ook in Leiden lieten de studenten van zich horen, al waren de acties wat minder rumoerig dan bij andere universiteiten. Het Academiegebouw werd deels ‘bezet’, de examens gingen door.
Noot: dit stuk is eerder gepubliceerd op 17 mei in de week van de universitaire verkiezingen. Op 9 juni 2021 vond precies vijftig jaar geleden de eerste bijeenkomst plaats van de Leidse Universiteitsraad.
Voor het ontstaan van de Universiteitsraad moeten we terug naar de roerige jaren ’60. Onder invloed van de hevige Franse studentenprotesten eisten ook Nederlandse studenten meer inspraak bij de autoritair geleide universiteiten. Studenten gingen in 1969 massaal de straat op en bezetten met veel rumoer universiteitsgebouwen waar het bestuur zetelde. Studenten in Tilburg confisqueerden de kamer van de rector en doopten hun universiteit om tot de ‘Karl Marx- Universiteit’. Amsterdamse studenten bezetten dagenlang het Maagdenhuis, het Bestuursbureau van de UvA.
Actiecentrum in het Academiegebouw
En op het Rapenburg, wat gebeurde daar? ‘In Leiden gebeurde alles iets Leidser’, aldus socioloog Kees Schuyt in zijn boek Op zoek naar het hart van de verzorgingsstaat. ‘Het geschreeuw was minder luidruchtig, het geweld minder gewelddadig, de eisen minder veeleisend en de bezetting minder bezitterig.’ In zijn recente boek De glazen toren blikt historicus Pieter Slaman ook terug op het protest in Leiden. Hij beschrijft hoe het begon met een samenscholing van ongeveer 1700 mensen in de Pieterskerk, en daarna volgde de ‘bezetting’, van 8 tot 20 mei, in de gewelfkamer van het Academiegebouw. De studenten discussieerden hier en planden acties, maar het Academiegebouw bleef gewoon open en examens gingen door. De custos, de beheerder, zag erop toe dat alles netjes bleef.
'Het geschreeuw was minder luidruchtig, het geweld minder gewelddadig, de eisen minder veeleisend en de bezetting minder bezitterig.’
De Universiteitsraad kreeg veel macht
Al die verschillende soorten studentenprotesten hadden wel effect. Het kabinet-De Jong ging overstag en voerde een democratisch bestuursstelsel in aan de universiteiten. De nieuwe Universiteitsraad (UR), die in 1971 in Leiden van start ging, kreeg in het begin veel macht. Alle voorstellen van het College van Bestuur moesten eerst goedgekeurd worden door de raad en de raad kon zelfs de collegevoorzitter voor ontslag voordragen bij de minister. Hierdoor gingen de besturen meer rekening houden met de wensen van studenten en medewerkers.
Maar harmonieus ging dat vaak niet. Er woedden dikwijls heftige discussies in de raad en die gingen lang niet altijd over de universiteit. In de jaren ’70 wilde de UR bijvoorbeeld dat het College zijn bezorgdheid uitte bij ambassadeurs van onderdrukkende regimes zoals die in Zuid-Afrika. Zowel in Leiden als daarbuiten maakten universiteitsbestuurders zich zorgen over de grote inspraak van studenten want die zorgde volgens hen voor meer verdeeldheid en minder slagkracht. Ook politici raakten minder gecharmeerd van dit systeem en in 1997 gaf het kabinet-Kok I de raad minder bevoegdheden.
De UR houdt het College van Bestuur scherp
De macht van de Universiteitsraad werd dus minder, maar de raad heeft nog wel degelijk invloed, zegt ook Slaman in een reactie. Het College van Bestuur moet nog steeds begrotingen en strategische plannen eerst aan de raad voorleggen en om advies vragen. En dus houdt het College er rekening mee dat de plannen getoetst worden en openbaar zijn. Slaman: ‘Voor zaken die studenten en medewerkers direct raken, zoals sociale veiligheid, onderwijskwaliteit en arbeidsomstandigheden, is de Universiteitsraad nog altijd de belangrijkste spreekbuis richting het bestuurscollege. Het College doet er dus verstandig aan om rekening te houden met de stem van de gemeenschap.’ Ook de studenten uit 1969 zouden zeggen: koester je democratische recht en ga stemmen deze week.
Banner: Overleg tijdens studentenprotest in mei 1969. Studenten praten met bestuurders in het Academiegebouw. Foto: Eric Koch/Anefo
Tekst: Linda van Putten