Universiteit Leiden

nl en

Studenten en promovendi in de humaniora vooruit helpen in de statistische data-analyse

Hoe kun je als geesteswetenschapper gebruik maken van  multivariate data-analyse? Emeritus hoogleraar Pieter Kroonenberg schreef er een boek over om studenten en wetenschappers op weg te helpen bij het analyseren van hun gegevens. Dit doet hij aan de hand van data, verzameld over onder meer muziekstukken, schrijvers en rotstekeningen, waaraan metingen zijn gedaan op meerdere variabelen.

Statistisch geïnteresseerde geesteswetenschappers, ook studenten en promovendi, kunnen uit het boek Multivariate Humanities leren welke methoden voor een bepaald probleem de meest geëigende zijn. Het bijzondere van het boek is dat het uitgaat van casussen, concrete vragen over diverse onderwerpen in de geesteswetenschappen; de primaire aandacht ligt niet bij de uitleg van methoden, met daarbij een paar voorbeelden, maar helemaal aan de andere kant. Nog een bijzonderheid is dat Kroonenberg voor zijn casussen data uit eerder onderzoek gebruikte die waren geanalyseerd met andere, onder meer in de sociale wetenschappen gangbare methoden. Deze aanpak koos hij om te kijken of met multivariate statistische methoden soortgelijke resultaten te verkrijgen zijn als die van de experts op het inhoudelijk terrein, en of hier nog iets aan kon worden toegevoegd. Dit  was vaak het geval.

Pieter Kroonenberg Multivariate Humanities
Het boek van Kroonenberg in uniek in zijn aanpak: het gaat uit van cases.

Data-analyse verspreidt zich over alle vakgebieden

Eigenlijk wil Kroonenberg niets meer of minder dan het gebruik van data-analyse in de humaniora verder aanwakkeren. In de inleiding van zijn boek citeert hij een uitspraak van een onderzoeker in de geesteswetenschappen, dat slechts 15% van de studenten kennis heeft van wiskunde op of boven GCSE-level, vergelijkbaar met vwo-niveau. Veel studenten die aan een studie beginnen zonder kennis van wiskunde en statistiek realiseren zich dat ze die kennis eigenlijk wel zouden moeten hebben, omdat delen van hun vakgebied anders onbegaanbaar zijn. Multivariate data-analyse speelt niet alleen in de humaniora een steeds grotere rol maar ook in de archeologie, het recht en de geneeskunde.

Kroonenbergs boek is geschikt voor masterstudenten en promovendi, maar ook docenten kunnen er wat van opsteken. Een basis in elementaire statistiek is wel absoluut nodig.

Wie is Pieter Kroonenberg?
Prof.dr. Pieter Kroonenberg ging in 1968 studeren in Leiden. Hij haalde zowel een kandidaats in de Sterrenkunde als in de Wiskunde en legde zich daarna toe op de toegepaste wiskunde. ‘Dat vond ik het interessantst.' In 1975 solliciteerde Kroonenberg bij het Instituut Pedagogiek als docent statistiek, en methoden en technieken. In zijn onderzoek specialiseerde hij zich steeds meer in de verzameling en analyse van driewegdata, dat wil zeggen analyse op drie aspecten van gegevens. Je kan bij schoolkinderen (aspect 1) naar hun  scores op een aantal variabelen (aspect 2) kijken (bijvoorbeeld vaardigheid in taal en kennis van de geschiedenis) en gegevens die verzameld zijn tijdens verschillende leerjaren (aspect 3). 'Fascinerend is dan om te zien hoe de variabelen met elkaar correleren en of dit verandert over de leerjaren.' Kroonenberg werd in 2004 bijzonder hoogleraar vanwege de Stichting ter bevordering van de datatheorie opgericht door John van de Geer. Van de Geer ontwikkelde de multivariate statistiek en de data-analyse bij het Instituut Psychologie. Latere Leidse hoogleraren als Jan de Leeuw (Kroonenbergs promotor), Willem Heiser en Jacqueline Meulman waren promovendi van hem. Alle vier waren ze cruciaal in de ontwikkeling van de data-analyse in de Leidse sociale wetenschappen. Kroonenberg ging met pensioen in 2014.

Psychologie was pionier

Data-analyse – door sommigen beschouwd als een van de grootste wetenschappelijke stappen van de twintigste eeuw – stapte in de jaren zestig van de vorige eeuw over de grenzen van het bètadomein (natuurkunde, sterrenkunde, chemie) naar de psychologie, vertelt Kroonenberg. Data-analyse kan immers verbanden tussen variabelen en personen laten zien, en zo tot nieuwe psychologische inzichten leiden. Niet verwonderlijk is dat de zusterdiscipline pedagogiek al snel volgde. Het gebruik doet nu in de humaniora opgeld, maar hoe help je in data-analyse geïnteresseerde masterstudenten of promovendi het snelst op weg? Door uit te gaan van casussen uit de eigen (deel)discipline, vindt Kroonenberg.

Pieter Kroonenberg Multivariate Humanities
Data-analyse wordt door sommigen beschouwd als een van de grootste wetenschappelijke stappen van de twintigste eeuw.

Het Land van Oz

Een casus die Kroonenberg in zijn boek bespreekt betreft de wisseling van schrijver in de boeken over het land van Oz, de fantasy-reeks voor kinderen die L. Frank Baum in 1900 begon. Voor hij overleed, schreef Baum zestien delen. De reeks was zo’n succes (vertalingen in vijftig talen) dat de uitgever zijn melkkoe niet tegelijk met het heengaan van Baum ten grave wilde dragen. Hij vroeg schrijfster Ruth Plumly Thompson een onvoltooid manuscript van Baum af te maken. Althans, zo bracht hij het. Het smaakte naar meer en Thompson schreef er zelfs nog negentien delen bij. Maar was het nu echt zo dat Thompson haar eersteling schreef op basis van een manuscript van Baum? Vergelijkende data-analyse van het woordgebruik van Baum en Thompson bracht aan het licht dat er niet bar veel Baum in het boek resteerde. En in de vervolgdelen al helemaal niet.

Verschilt Bach statistisch van Haydn en Beethoven?

Een andere casus ligt op het gebied van de musicologie. Is het mogelijk muziekstukken zodanig te analyseren dat van een aan Bach toegeschreven muziekstuk kan worden achterhaald of het echt van de meester is, bijvoorbeeld als je het naast werken van Haydn en Beethoven legt? ‘Muziek bevat wel veel complicerende factoren’, zegt Kroonenberg. ‘Zo verschillen symfonieën en koralen onderling al heel sterk.’ Dat leidde tot het inzicht dat vergelijking alleen binnen genres mogelijk is, maar dan is het ook goed mogelijk. Maar kan een computer, op basis van door data-analyse verkregen inzichten, ook een nieuwe, niet van echt te onderscheiden compositie in de stijl van Bach componeren? Kroonenberg werpt de intrigerende vraag in het gesprek op, maar moet het antwoord schuldig blijven.

Pieter Kroonenberg Multivariate Humanities
Kroonenberg schreef ook het kloeke Applied Multiway Data Analysis.

Vaste opbouw

De hoofdstukken over de cases, keurig verspreid over de geestwetenschappen, zijn in Kroonenbergs boek ten dienste van de leergierige lezer allemaal hetzelfde opgebouwd. Eerst worden de achtergrond en de onderzoeksvraag geïntroduceerd, daarna wordt vermeld welke dataset is gebruikt. In de volgende paragrafen bespreekt Kroonenberg de multivariate, statistische methoden die hij heeft toegepast en geeft hij de redenen waarom hij voor die methoden heeft gekozen. Vervolgens presenteert hij de belangrijkste bevindingen, die ook grafisch worden weergegeven. Daarnaast bevat het boek verdiepende informatie voor docenten en een begrippenapparaat.

Zo nu en dan leidde het werk voor zijn boek tot een wetenschappelijke co-publicatie van Kroonenberg met een leverancier van een dataset. Nu het boek er ligt, gaat de data-analist vaart minderen in zijn academische werk. ‘Ik ben 72, een slakkengang is mooi genoeg.’

Pieter M. Kroonenberg: Multivariate Humanities (2021)
Het boek is uitgekomen in de reeks Quantitatieve Methods in the Humanities and Social Sciences van uitgeverij Spinger International Publishing

  • 435 pp
  • Printeditie: 120 euro, ISBN 978-3-030-69149-3
  • eBook: 89,99 euro, ISBN 978-3-030-6915-9
  • Springer verkoopt de hoofdstukken ook afzonderlijk voor 27,20 euro per hoofdstuk

Het e-book is voor studenten en medewerkers toegankelijk via de catalogus. 

 

Tekst: Corine Hendriks
Beeld: André van Haasteren

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.