Druk op rivierenbeheer leidt tot frequentere overstromingen
In zijn nieuwe boek 'Overstromingen en beheer van grote laaggelegen rivieren' onderzoekt Paul Hudson, universitair hoofddocent fysische geografie bij Leiden University College in Den Haag, de menselijke invloed op rivieren in laagland. De afgelopen twintig jaar is de druk op grote laaggelegen rivieren enorm toegenomen vanwege overstromingsbeheer, verstedelijking en toegenomen afhankelijkheid van uiterwaarden en delta's voor voedselproductie. Het boek richt zich in de eerste plaats op de Neder-Rijn in Nederland en de Neder-Missippi in Louisiana, naast een internationaal scala van grote rivieren. Vijf vragen over het boek, beantwoord door Paul Hudson.
Wat was de belangrijkste reden om een boek over dit onderwerp te schrijven?
Hudson: ‘Mijn persoonlijke motivatie is dat het mijn kerngebied van expertise is en dat ik al bijna 30 jaar met dit soort onderwerpen bezig ben. Het boek was een mooie manier om veel van de wetenschap die ik heb onderzocht - of onderwezen - in een samenhangend pakket te verpakken. Ik ben zeer gepassioneerd over het onderwerp. Mijn wetenschappelijke motivatie was dat we als natuurwetenschapper vaak zien dat bij engineering vaak geen rekening wordt gehouden met de onderliggende uiterwaardbodems en sedimenten, wat dan resulteert in aantasting van het oevermilieu en misschien een verhoogd overstromingsrisico. Het onderwerp wordt dus benaderd vanuit een natuurwetenschappelijk perspectief. En de klimaatverandering maakt alles erger.’
Kun je een hoofdconclusie trekken uit je onderzoek?
Hudson: ‘De twee belangrijkste menselijke invloeden op laaglandrivieren hebben geleid tot een verhoogd overstromingsrisico en een verslechtering van de oeverecosystemen. Dit is het gevolg van verkeerde beheerpraktijken, die zich langs grote rivieren pas na tientallen jaren manifesteren. Een goed voorbeeld is het probleem van de versnelde bodemdaling als gevolg van overmatige drainage en het oppompen van grondwater in de afgelopen decennia en eeuwen. De bodemdaling resulteert vervolgens in verdere overstromingen, die vervolgens meer pompen vereisen. Het is gekmakend. Proberen het beheer van (grote) rivieren te verbeteren om de gezondheid van laaglandrivieren in de toekomst te herstellen en te verbeteren, is de 'kunst van de wetenschap' en vormt de essentie van het boek.’
Overstromingen zijn een 'hot topic' in Nederland gezien de recente overstromingen in met name Limburg. Hoe heb je dit gevolgd en speelt het een rol in het boek?
Hudson: ‘Precies! Ik ben bezig met de overstromingen langs de Maas in Nederland van deze zomer. Zodra het overstromingswater zich terugtrok ben ik naar het veld gegaan. De overstroming vond plaats nadat mijn boekmanuscript al was ingediend, maar leek inderdaad de hoofdlijnen van mijn boek te volgen. Helaas komen dit soort gebeurtenissen steeds vaker voor, en op andere plaatsen die minder rigoureus worden beheerd dan Nederland leiden ze tot overstromingen met catastrofale gevolgen en dodelijke slachtoffers. Overigens was het traject langs de Maas net opgewaardeerd met de Nederlandse ‘Ruimte-voor-de-Rivier overstromingsrisicostrategie’, voor een bedrag van 700 miljoen euro langs de Maas. Gezien het feit dat er langs de Maas geen grote dijkdoorbraken zijn geweest, en gezien de intensiteit van de menselijke bewoning en de concentratie van economische activiteiten, moeten de kosten van het R-4-R programma als een koopje worden gezien.’
Wie zou het boek moeten lezen, wat is het publiek?
Hudson: ‘Het is echt een wetenschappelijke verhandeling en waadt vrij diep in de academische literatuur, hoewel ik denk dat de schrijfstijl heel toegankelijk is. Ik heb geprobeerd om het niet te technisch te maken. Dus, iedereen die geïnteresseerd is in het onderwerp van overstromingen en milieuveranderingen langs grote rivieren, vooral academici, praktijkmensen (zoals bij Rijkswaterstaat), en afgestudeerde studenten.’
Je hebt dit jaar ook wat onderzoek en veldexperimenten gedaan met LUC-studenten aan de Geul, zijn de resultaten ook onderdeel van dit boek?
Hudson: ‘Ja, dat klopt! Helaas heeft dat werk het boek niet gehaald, omdat de overstroming plaatsvond nadat ik mijn boek al had ingeleverd. Maar wat wel interessant is, is dat mijn veldcursus in mei, vóór de overstromingen, een 'environmental flows' analyse heeft gedaan, en dat we vervolgens in september zijn teruggekeerd om te kijken naar de gevolgen van de overstromingen op De Geul - voorzichtig om dezelfde metingen in hetzelfde gebied te herhalen om een 'voor en na' vergelijking te hebben. Heel interessant om de veranderingen als gevolg van de overstromingen te zien.’
Het Leiden University College The Hague biedt een breed, flexibel en interdisciplinair residentieel studieprogramma aan op het gebied van Liberal Arts and Sciences met een focus op 'Global Challenges'; de maatschappelijke uitdagingen van de 21ste eeuw. In deze bacheloropleiding specialiseer je je in gebieden zoals wereldpolitiek, economie, bestuur, internationale rechtspraak, menselijke & culturele interactie, volksgezondheid en milieuwetenschappen.
Tekst: Margriet van der Zee en Tim Roumen. Fotografie: Paul Hudson en Rijkswaterstaat.