Leidse wetenschapper spreekt VN toe: ‘Mensen moeten niet werken voor het economisch systeem, het economisch systeem moet werken voor de mensen’
Milieuwetenschapper Rutger Hoekstra sprak op 12 april de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties toe. Dat is niet niks. Hoe kom je daar als wetenschapper? En, belangrijker, wat was zijn boodschap? In acht vragen legt Rutger uit wat hij doet en waarom.
Je stond bij de VN, hoe was dat?
‘Het was heel bijzonder. Ik doe al vijftien jaar onderzoek naar “Beyond-GDP en dan is het mooi om te zien dat dit onderwerp nu bij de VN op de agenda staat.’
Waarom stond je daar?
‘De VN is een proces begonnen om “Beyond-GDP” te gaan en willen daar een jaar voor uittrekken. Dit betekent dat ze willen zoeken naar tien tot twintig indicatoren die meer zeggingskracht hebben over het succes van een land dan het Bruto Binnenlands Product (BBP, in het Engels GDP, red.). We weten ondertussen dat een samenleving gebaseerd op economische groei onhoudbaar is. Maar we zijn er nog niet uit hoe we het anders kunnen doen. Als BBP niet de belangrijkste maatstaf voor succes is, wat meet je dan?’
En hoe zijn ze bij jou gekomen?
‘Ik heb het boek “Replacing GDP by 2030” geschreven, dat een overzicht geeft van de wetenschappelijke inzichten op dit gebied. Nu moest er een ‘scientific briefing’ komen voor de leden van de Algemene Vergadering, waarbij wetenschappers duiding gaven over dit onderwerp. Ik was een van de vijf panelleden die een bijdrage mocht leveren.’
Wat was je boodschap?
‘Ik begon mijn speech met de opmerking dat er veel onvrede is onder mensen. Onvrede omdat ze het gevoel hebben te moeten werken voor het economisch systeem. We willen juist dat het systeem werkt voor de mensen. Dat had ook de Chileense delegatie zo ervaren, waar ondanks indrukwekkende groeicijfers, een paar jaar geleden toch een sociale opstand uitbrak.
Daarnaast heb ik benadrukt dat in de zoektocht naar indicatoren de wetenschap en politiek samen moeten werken. Door sommigen wordt “Beyond-GDP” gezien als een puur wetenschappelijke vraag, terwijl in andere gevallen, zoals de Sustainable Development Goals, er helemaal geen wetenschappers aan te pas komen. Het nieuwe VN-proces biedt de mogelijkheid voor een co-creatie tussen wetenschap en beleid.’
Hoe waren de reacties?
‘Het ging goed, maar het is altijd lastig inschatten hoe je informatie overkomt bij zo’n zaal. En je krijgt maar vijf minuten spreektijd. Daarom heeft ons team een website gebouwd met antwoorden op de belangrijkste vragen over dit onderwerp, met data en inzichten van wetenschappers.’
Wat voor onderzoek doe je?
‘Ik ben altijd al geïntrigeerd geweest door het feit dat het BBP zo’n dominante positie heeft in onze maatschappij. Ik doe al vijftien jaar onderzoek naar alternatieve indicatoren die het succes van een maatschappij beter in kaart brengen. Dat zijn indicatoren voor welzijn, duurzaamheid en de verdeling van die welzijn (inclusiviteit). Dat is in het Engels Wellbeing, Inclusion and Sustainability, afgekort WISE.
Ik heb inmiddels een team van zeer getalenteerde promovendi (Kedi Liu, Annegeke Jansen en Inge Schrijver) en twee fantastische co-directeuren (Ranran Wang en Paul Behrens). Ze werken aan diverse onderzoeksvragen waaronder:
- Er zijn veel te veel indicatoren met veel te veel terminologie. Ik streef naar harmonisatie en consolidatie van het aantal meetsystemen. Dat moet gebeuren in een rekeningstelsel dat het Systeem van Nationale Rekeningen, waarin het BBP wordt gedefinieerd, moet vervangen.
- Behalve cijfers over het verleden hebben we ook WISE-modellen nodig, die beleidsmakers handvatten geven over hoe ze de maatschappij kunnen verbeteren.’
‘Als je de economie niet snapt kun je milieuproblemen ook niet oplossen’
Hoe ben je bij dit onderzoeksgebied terechtgekomen? Is dat toevallig zo gelopen?
‘Ik was al jong bezig met milieuproblemen. In mijn tijd was dat zure regen en een gat in de ozonlaag. Mijn vader heeft me toen gestimuleerd om “milieu-economie” te studeren. Zijn redenatie was: als je de economie niet snapt kun je milieuproblemen ook niet oplossen.
Na mijn studie heb ik verschillende dingen gedaan. Zo had ik bij het CBS de verantwoordelijkheid over het thema “brede welvaart”, waar ik samen met mijn goede vriend en collega Jan Pieter Smits met hart en ziel aan heb gewerkt. Uiteindelijk ben ik dit jaar als onderzoeker bij het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML) begonnen.’
Wat verwacht je voor de toekomst?
‘Als een onderwerp bij de VN op de agenda staat krijgt het automatisch veel meer aandacht. Kijk maar naar het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) en de Sustainable Development Goals (SDG’s). Ik verwacht dan ook dat “Beyond-GDP” een enorme impuls krijgt.
Daarnaast heeft de EU ook veel onderzoeksgeld gestoken in dit onderwerp. Ik verwacht in de komende vier tot zes jaar dan ook veel meer maatschappelijk aandacht voor dit onderwerp, onder wetenschappers maar ook de media.’
Gaan we er de aarde mee redden?
‘Haha, nee dat niet. De aarde redden we alleen door miljoenen kleine acties van mensen, overheden, bedrijven en, ja, ook wetenschappers. Door maatschappelijk succes op een andere manier te meten, hopen we daar als onderzoeksteam ons steentje aan bij te dragen.’