Hoe licht- en geluidsoverlast het onderwaterleven verstoren
Vissenpopulaties in meren en rivieren zijn de afgelopen decennia afgenomen. Dat is waarschijnlijk het gevolg van licht- en geluidsverontreiniging. Met de Horizon Europe-beurs kan ecoloog Hans Slabbekoorn dit onderzoeken en de situatie voor migrerende vissen verbeteren. Daarvoor komt er een zeven meter lange zwemtunnel te staan in het Sylviusgebouw.
Afgelopen winter was Slabbekoorn, hoogleraar akoestische ecologie en gedrag, bij de kust van Californië. Daar zag hij hoe vissers immense lampen gebruiken om inktvissen aan te trekken en ze vervolgens te vangen. Hij hoorde dat zelfs bewoners aan de kust, op tientallen kilometers van de vissers, last hadden van de lichten. Het geeft een idee van hoe fel zo'n licht in de donkere nacht kan zijn en het lokale zeeleven kan verstoren.
‘Licht op zee reikt erg ver omdat er geen obstakels zijn’, zegt Slabbekoorn. Daarbij komt ook nog geluidsverontreiniging. ‘Denk aan containerschepen, explosies veroorzaakt door de industrie of oefeningen van de marine. Ook het plaatsen van windmolens maakt lawaai.’ Kortom: er zijn onder water bijna permanent geluiden van menselijke activiteiten te horen. Dieren, van walvissen tot zoöplankton, kunnen daar last van hebben.’
Praktische oplossingen voor de industrie
Met de toekenning van de Horizon Europe-beurs van 445.000 euro kan Slabbekoorn met een team van Europese partners verder onderzoeken wat de precieze impact is van de combinatie van licht en geluid op het leven in het water. Ook hoopt de hoogleraar praktische oplossingen te bieden, onder meer aan de industrie.
‘We weten bijvoorbeeld dat niet alle soorten licht en geluid even schadelijk zijn. Een oplossing is dus om dat deel van het licht- en geluidspectrum te gebruiken dat vissen het minst stoort.’
Vissen kunnen soortgenoten niet meer vinden
Het onderzoek kadert in een breder Europees project. Universiteit Leiden legt zich toe op de licht- en geluidverontreiniging van rivieren en meren. 'Zoetwaterfauna is de groep die er wereldwijd het slechtst aan toe is', zegt Slabbekoorn. 'Zeventig tot negentig procent van de soorten en de populaties is verdwenen. Dat is grotendeels het gevolg van dammen en sluizen, maar dus ook waarschijnlijk van licht- en geluidsverontreiniging.'
De steur is een bekend slachtoffer. Die vis komt enkel nog van nature voor in de rivier de Garonne in Frankrijk. 'Vroeger ook in de Rijn en de Elbe', zegt Slabbekoorn. 'Maar meer dan zestig procent van de tijd wordt het natuurlijke achtergrondgeluid in die rivieren overstemd door geluidverontreiniging. Terwijl de vissen natuurlijk geluid juist nodig hebben om te horen waar ze zijn en om soortgenoten te vinden.'
Ook licht leidt tot barrières
Ook licht speelt in de rivieren een rol. 'We hebben al langer oog voor fysieke barrières', zegt de hoogleraar. 'Maar rivieren stromen meestal door fel verlichte steden. Die vormen eveneens barrières.'
Om die omstandigheden in het lab na te bootsen, komt er in het Leidse Sylviusgebouw binnenkort een zeven meter lange zwemtunnel te staan: de MIGRADROME. 'Daarin kunnen we licht en geluid manipuleren, met de hulp van luidsprekers en LED-lampen.' De kosten ervan kunnen grotendeels worden gedekt met een eerdere beurs (SATURN) en de nieuwe Europese beurs.
Tekst: Samuel Hanegreefs