‘We verdrinken in de dossiers waarvan we al lang weten dat ze een rol gaan spelen’
Het nieuwe kabinet moet verder vooruit kijken, aldus milieuwetenschapper Rutger Hoekstra. ‘We schuiven grote dossiers als vergrijzing, klimaat en migratie steeds verder vooruit. Ook al weten we dat die een grote rol spelen in onze toekomst.’ Hoekstra hoopt daarom dat het nieuwe regeerakkoord het concept Brede Welvaart als raamwerk neemt. ‘We moeten niet alleen kijken naar onze welvaart vandaag de dag, maar ook naar die van de toekomstige generaties.’
Van campus tot kabinet
Op 22 november stemden we voor een nieuwe Tweede Kamer. Belangrijke thema’s volgens de peilingen waren bestaanszekerheid, gezondheidszorg, immigratie en asiel, woningmarkt, klimaat en duurzaamheid. Welke aspecten moet een nieuwe regering binnen die thema’s vooral niet uit het oog verliezen? We vragen het onze onderzoekers in een serie artikelen.
Klimaat en duurzaamheid zijn belangrijke thema’s in de komende verkiezingen. Maar wat verstaan we eigenlijk onder duurzaamheid? ‘Duurzaamheid is een heel breed begrip’, zegt Hoekstra. ‘In het onderzoek dat mijn collega’s en ik doen, zien we duurzaamheid niet alleen als zonnepanelen en groene elektriciteit. We definiëren het als alles wat toekomstig welzijn schaadt. Klimaat en biodiversiteitsverlies zijn daar natuurlijk heel belangrijke componenten van, maar ook migratie, vergrijzing, automatisering en andere grote dossiers.’
Volgens Hoekstra komen deze grote vraagstukken veel te weinig aan bod in de huidige Nederlandse politiek. ‘We verdrinken bijna in de dossiers waar we al best lang van weten dat ze een rol gaan spelen in onze maatschappij. Maar toch schuiven we ze telkens vooruit. Pas wanneer er een crisissituatie ontstaat op een van die dossiers, reageert de politiek daar ad hoc op.’
Behoefte aan langetermijnvisie
Als het aan de milieuwetenschapper ligt, moet het nieuwe regeerakkoord veel meer focussen op toekomstig welzijn. ‘Ik denk dat er bij de regering nadrukkelijker aandacht moet zijn voor een langetermijnvisie op de maatschappij. Burgers hebben volgens mij ook echt behoefte aan een duidelijke richting.’ Maar hoe komen we tot een duidelijke toekomstvisie in een politiek verdeeld land als Nederland? ‘Daarvoor is het raamwerk Brede Welvaart ontwikkeld dat welvaart breder bekijkt dan economische groei en materiële welvaart.’
'De huidige welvaart verhogen, mag er niet voor zorgen dat de welvaart in de toekomst minder wordt'
Het raamwerk bestaat uit drie dimensies: het huidige welzijn, het welzijn van toekomstige generaties en inclusiviteit. ‘Het huidige welzijn gaat over het hier en nu: dus heb je op dit moment een goed leven? Maar we moeten vervolgens ook kijken hoe onze huidige welvaart die van toekomstige generaties beïnvloedt. Dus als we nu beslissingen maken om de huidige welvaart te verhogen, mag dat er niet voor zorgen dat de welvaart in de toekomst minder wordt. En dat geldt ook voor de derde dimensie: inclusiviteit. Als we maatregelen nemen om de welvaart hier te verbeteren, mag dat niet leiden tot ongelijkheden of tweedelingen in Nederland of daarbuiten.’
Wat willen we als maatschappij?
Het concept brede welvaart geeft handvatten om overkoepelend te kijken naar de samenhang tussen verschillende beleidsterreinen. Kijk bijvoorbeeld naar het dossier klimaat. ‘Nederland zet in op het uitbreiden van duurzame energiebronnen en het vergroten van circulariteit. De technische oplossingen zullen er in de komende jaren wel liggen. Dankzij die snelle ontwikkelingen, zijn sommige duurzame alternatieven ook betaalbaarder aan het worden. De verwachting is bijvoorbeeld dat een elektrische auto in de toekomst goedkoper zal zijn dan een benzineauto. Maar niet iedereen zal een nieuwe auto kunnen betalen. En de productieketen moet ook zo worden ingericht dat er in andere landen geen kinderen zeldzame grondstoffen moeten delven. Het is dus van belang om duurzaamheid en verdelingsvraagstukken tegelijkertijd te bekijken.’
'Het is van belang om duurzaamheid en verdelingsvraagstukken tegelijkertijd te bekijken'
Automatisering en bewust beleid kan ervoor zorgen dat we minder hoeven te werken en meer vrije tijd hebben, legt Hoekstra uit. ‘Dat klinkt in de eerste plaats alleen maar positief, maar we moeten vervolgens kijken wat we doen met die extra tijd. Als mensen daardoor twee keer per jaar op vliegvakantie gaan, is het positieve effect van goedkopere duurzame producten en minder werkuren weer weg. Bovendien is het de vraag hoe arbeidstijdverkorting zich verhoudt tot de vergrijzing en de schreeuw om personeel in de zorg en onderwijs bijvoorbeeld. Een groot onderdeel van breed welzijn is dus ook kijken wat we als persoon en als maatschappij echt willen. Worden we bijvoorbeeld echt gelukkiger van meer geld verdienen en meer kunnen consumeren? En hoe kunnen we onze maatschappij beter inrichten op datgene wat we echt willen. Dat zijn best grote dillema’s.’
Stap voor stap naar het eerste brede welvaartskabinet
Hoekstra hoopt van harte dat het volgende kabinet hiermee aan de slag gaat. ‘Het zal wel even duren voor het kabinet heeft gevonden hoe we dit precies kunnen vormgeven. Dat is ook helemaal niet erg. Het is een beetje pionieren en uitzoeken hoe we dat stap voor stap kunnen doen’
Het klinkt als een lastige opdracht, maar Hoekstra is hoopvol. ‘Nadat het parlement in 2016 aan het CBS had gevraagd om een Monitor Brede Welvaart te publiceren is het concept als een heibrand verspreid. De Sociaal-Economische Raad (SER) heeft nu ook als missie om de brede welvaart in Nederland te verhogen. En ook andere instituten adopteren dit raamwerk om na te denken over de manier van beleidsvoering. In de miljoenennota van afgelopen rijksbegroting stond bijvoorbeeld ook letterlijk: begroten voor brede welvaart. Maar er als kabinet volmondig voor kiezen, is tot nu toe nog niet gebeurd.’
'Het is een kans om de politieke verschillen tussen partijen aan elkaar te koppelen'
Weg van de losse dossiers
Brede welvaart toepassen is ook een kans om de politieke verschillen tussen partijen aan elkaar te koppelen en op zoek te gaan naar raakvlakken, aldus Hoekstra. ‘In plaats van bij elk kabinet losse dossiers als klimaat en onderwijs uit te ruilen, moeten we juist nadrukkelijk gaan kijken wat de problemen en kansen zijn voor de komende tien tot twintig jaar en hoe die dossiers invloed hebben op elkaar.’
Hoekstra hoopt de komende jaren een Nederland te zien dat verder kijkt dan een regeerperiode. ‘Ik hoop vooral dat we samen een meer geïntegreerde maatschappijvisie kunnen ontwikkelen die minder ad hoc crisissen gaat oplossen wanneer het al te laat is. Daarvoor hebben we niet alleen technische ontwikkelingen nodig, maar vooral ook een politieke visie die inzet op het welzijn van nu en van de toekomst.’
Tekst: Inge van Dijck
Beeld: Fien Leeflang