Tijd voor vakvernieuwing? Yes! Doch! ¡Sí! Oui! Ja!
Meer ruimte voor taalbewustzijn en cultuur in de klas. Dit is nodig om taalonderwijs te maken voor de wereld van nu. En dan wordt het ook leuker om talen te leren.
Er komt een nieuw examenprogramma voor de moderne vreemde talen en Nederlands. Een programma waarin meer ruimte komt voor de vakinhoud op het gebied van taal en cultuur. Maar ook met meer integratie van vaardigheden zoals spreken en schrijven. Wat betekent dit voor het taalonderwijs? Op de ICLON-nascholingsdag Talen stond het thema vakvernieuwing centraal.
Vakvernieuwing met een beetje durf
‘Wat zou je graag veranderen aan het schoolcurriculum voor jouw vak?’ vraagt Sebastiaan Dönszelmann (vakdidacticus Frans aan de Vrije Universiteit) bij het begin van zijn lezing. Er komen verschillende suggesties van de deelnemers: ‘Het eindexamen op een andere manier invullen.’ 'Meer met creatief schrijven, niet alleen zakelijk.’ ‘Meer aandacht voor cultuur, geschiedenis en burgerschap.’ ‘Meer aandacht voor literatuuronderwijs, meerdere perspectieven.’ Juist deze onderwerpen, taal en literatuur, worden onderdeel van het nieuwe examenprogramma, waar de vakvernieuwingscommissie mee bezig is.
Met AI is het mogelijk in vijf minuten een video te maken waarin je zogenaamd een vreemde taal spreekt. Sebastiaan Dönszelmann laat met een filmpje zien dat hij op die manier op bijna moedertaalniveau Spaans spreekt, Hij geeft toe dat hij eigenlijk niet verder komt dan ‘vamos a la playa’. Wat betekent zo'n ontwikkeling voor taalonderwijs?
Taal is essentie, geen 'nice-to-have'-vak
Leerlingen vinden taal leren saai, zinloos, en minder interessant dan andere schoolvakken. ’Talen leer je toch wel.’ ‘Niet leuk, maar ja, het is verplicht.’ ‘Ik spreek al Nederlands, Arabisch en Engels, waarom nog meer?’ ‘We leren wel andere talen, maar ik durf echt niet te spreken hoor.’ Is dit dan het failliet van het taalonderwijs? Nee, maar wel van een type onderwijs waarmee we zijn opgegroeid. Accepteren dat taalonderwijs niet meer is zoals het was vergt durf.
Leerlingen willen wel graag leren om goed te communiceren en om te spreken in een vreemde taal. Ze zijn best veel met taal bezig en met taalgrapjes. Maar hoe dan? Ze kennen bijvoorbeeld hele dialogen van sitcoms uit hun hoofd. Of ze vergelijken hun ‘thuistaal’ met andere talen. Leerlingen ontdekken ironie of proberen hun docenten af te troeven op onjuiste argumenten. Er zijn ook leerlingen die Japanse of Chinese tekens willen leren of een geheimtaal ontwikkelen. Dan valt de taalles een beetje tegen. En leerlingen staan best wel open voor taal. Misschien niet voor leesvaardigheid, maar wel als ze er zelf voor kiezen.
Met het nieuwe examenprogramma gaat dat veranderen. Naast vaardigheden wordt taal- en cultuurbewustzijn nu ook examenstof. Je kunt in de les meer aandacht gaan besteden aan vragen zoals: waar op de wereld wordt een taal gesproken, en hoe komt dat? Hoe wordt een taal gesproken door verschillende mensen? Zijn talen echt wel zo verschillend allemaal? Zo wordt vreemde talenonderwijs vormend taalonderwijs. Leuker voor leraren en leerlingen!
Van toeristengêne tot vliegschaamte
In de workshops kwamen vakinhoudelijke en didactische onderwerpen voor de verschillende talen aan bod. Zoals in de workshop over reisliteratuur van Esther Op de Beek (universitair docent aan de Universiteit Leiden): ‘In het talenonderwijs is er, overigens net als op de universiteit, vaak weinig aandacht voor non-fictie. Dat is jammer’, vindt Esther. Reisliteratuur – van historische reisverslagen tot recente reisblogs – is bijvoorbeeld erg interessant. Reisverhalen kunnen een goede ingang zijn voor burgerschapsonderwijs of kritische media-analyse, omdat ze appelleren aan een breed gedeeld verlangen om te reizen, en vrijwel altijd reflecteren op cultuurcontact.
Reizen is aantoonbaar goed voor ons welzijn en intercultureel bewustzijn, maar op de manier en schaal waarin we het met zijn allen doen, niet voor de planeet, en ook lang niet voor alle levende wezens daarop. De deelnemers bespraken de ethische dilemma’s van reizen en het verheerlijken daarvan in tekst en beeld, aan de hand van een aantal fragmenten uit allerlei soorten media. ‘Heel herkenbaar’, zei een van de deelnemers, ‘mijn dochter heeft allemaal vriendinnen die vrijwilligerswerk doen in het buitenland en ze staan voortdurend met elkaar in contact. Ze heeft een heel scherp gevoel voor wat je dan wel niet op de foto kunt zetten en is soms enorm verontwaardigd’.
Nieuw curriculum, nieuwe toetsen
De editie voor volgend jaar is al weer in de maak, ‘Taal- en cultuurbewustzijn getoetst: een nieuw examenprogramma, een nieuw PTA' (Programma van Toetsing en Afsluiting. Bij een nieuw curriculum horen natuurlijk ook nieuwe toetsen. Als er meer relevante inhouden aan bod komen, zullen deze inhouden ook getoetst moeten worden. Gaan we bij de moderne vreemde talen nog alle vaardigheden – de brief, de luistertoets et cetera - los toetsen? Of komen daarvoor in de plaats thematische toetsen? Zullen de nieuwe domeinen bij Nederlands leiden tot meer integratie in de PTA’s? De nascholingsdag 2025 richt zich op deze vragen. Ben je hierin geïnteresseerd en/of heb je ideeën voor volgend jaar, vul dan de evaluatie in: Evaluatie nascholingsdag Talen 2024.
Fotografie: ICLON/Louise de la Motte