Kan de drang naar succes de wetenschap fataal worden?
Supergeleiding bij kamertemperatuur, bewijs voor inflatie van de kosmos en majoranaqubits: alle drie voorbeelden van complex natuurkundig onderzoek waarbij de resultaten achteraf foutief bleken en de wetenschappelijke artikelen werden teruggetrokken. Staat de natuurkunde aan de vooravond van een crisis? Onderzoekers Milan Allan en Ivo van Vulpen reflecteren hierop in de Volkskrant.
De gemene deler tussen deze drie zaken is duidelijk volgens Allan. ‘Elk geval verschilt op de details, maar bij allemaal speelt op de achtergrond de drang naar succes.’ De druk om te publiceren, de wens om te scoren, en het feit dat alleen onderzoek dat resultaat oplevert gepubliceerd wordt in een vakblad, zorgen vaak voor gehaast werk. Wetenschappelijke resultaten zijn daardoor in de praktijk niet altijd even betrouwbaar.
Hyperspecialistische natuurkunde
Een belangrijke stap in wetenschappelijk onderzoek is de peer review waarbij collega’s uit het vakgebied de kwaliteit controleren. Maar veel natuurkundig onderzoek is zo specialistisch dat slechts een heel beperkt groepje onderzoekers de resultaten écht kan doorgronden. ‘Zelf werk ik bijvoorbeeld aan supergeleiding bij lage druk’, zegt Allan. ‘Ik kan een artikel over supergeleiding bij zeer hoge druk daarom niet geheel op waarde schatten.’
Toch is het in de natuurkunde wellicht nog niet zo slecht gesteld, legt Van Vulpen uit. Onderzoek wordt vaak herhaald en dus geverifieerd. ‘Een los onderzoek is één stap, terwijl het einddoel vele stappen verder ligt. Zodra je voortborduurt op het werk van een andere groep, ontdek je het vanzelf als eerder onderzoek niet klopt.’ En eigenlijk zijn dit soort zaken juist hoopvol volgens Van Vulpen. ‘Ze bewijzen dat het systeem werkt’, zegt hij. ‘Zolang fouten gevonden en gecorrigeerd worden, gaat het onder de streep nog goed.’