Universiteit Leiden

nl en

What you see is not what you get: het belang van wat je niet ziet

Afbeeldingen waarin toekomstbeelden geschetst worden, zien er altijd prachtig uit met blauw spiegelend water, een groene omgeving en een zon die schijnt. Maar juist datgene dat niet vertoond wordt, is ook de moeite waard om bestudeerd te worden, zeggen cultureel antropoloog Sabine Luning, cultuur historicus Paul van de Laar en hoogleraar architectuur en stedebouw geschiedenis Carola Hein. De drie zijn respectievelijk leden van de stuurgroep en leider van de interdisciplinaire onderzoeksgroep PortCityFutures (PCF) waar zij onderzoek doen naar de ontwikkeling van havenstad en ‘regio’ in het verleden, heden en toekomst. Ze hebben een serie filmpjes gemaakt in verschillende wijken van Rotterdam om de onderzoekskennis over ruimtelijke, maatschappelijke en culturele impact en de conflicten tussen stakeholders met een breder publiek te delen.

Interdisciplinaire samenwerking

Waarom werken een historicus, planoloog en antropoloog samen? Het is misschien niet vanzelfsprekend, maar in de ogen van de leden van PortCityFutures logisch wanneer je je met de toekomst van de havenstadsregio bezighoudt. ‘Er wordt nog wel eens sceptisch tegenaan gekeken’, vertelt stadshistoricus Paul van de Laar, ‘maar het werkt heel goed in de discussie die we hebben binnen de academische wereld. Het is boeiend, interessant en verrijkend.’ PortCityFutures is een onderzoeksgroep van academici verbonden aan Universiteit Leiden, Universiteit Delft en de Erasmus Universiteit. Zij brengen kennis uit verschillende disciplines  samen en denken na over de toekomst van de havenstadsregio. Sabine Luning: ‘Vragen als: Waar wordt die toekomst gemaakt en voor wie? Wie wordt uitgesloten? Wie ervaart effecten van een besluit maar doet niet mee in besluitvorming? zijn voor ons binnen PortCityFutures heel belangrijk. Het is een manier van de toekomst portretteren. Gevolgen van interventies en beleidskeuzes worden vaak visueel aangeboden. Vandaar dat visualisering zelf ook een belangrijke plek inneemt binnen onze kennisproductie. De totstandkoming van de filmpjes in Rotterdam is daar een mooi voorbeeld van.’

Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.

Bekijk de video op de oorspronkelijke website of

Filmpjes om social impact van onderzoek te illustreren

De serie “PortCityFutures: Rotterdam” bestaat uit vijf video’s van elk ongeveer vijf minuten waarin de kijker meegenomen wordt naar locaties die inzicht bieden in de vraagstukken waar Hein, Van de Laar en Luning mee bezig zijn. Zo wordt op Koninginnnehoofd gesproken over transities van de havenstad Rotterdam eind negentiende eeuw, in Waalhaven staat de ontwikkeling van Rotterdam als oliehaven centraal en in Pernis bespreken zij de toekomst van het industriegebied wanneer olie minder dominant is. De  aflevering op het Deliplein toont hoe gentrificatie het aanzien van Katendrecht als typische Rotterdamse haven- en uitgaansbuurt heeft veranderd. De RDM, het terrein van wat ooit een van Rotterdamse grootste scheepswerven was, is nu heringericht als locatie voor de creatieve industrie. De filmpjes zijn niet gescript, maar zijn ter plekke ontstaan als gefilmde dialogen die later zijn gemonteerd. Van de Laar: ‘De filmpjes zijn gemaakt om te laten zien wat de meerwaarde van samenwerken is. Het is een manier om niet-academisch publiek de sociale impact van onderzoek te presenteren.'

Visuals gebruiken om een verhaal te vertellen

Hein kent als architect de kracht van beeld als geen ander. Zij signaleert een groot gat tussen datgene dat verbeeld wordt en de werkelijkheid. ‘Het is een belangrijk vraagstuk voor ons: hoe worden visuals gebruikt om een verhaal te vertellen of mensen te overtuigen? Ik heb onderzoek gedaan naar havensteden en olie. Waar bevindt de olie zich binnen de haven, maar ook hoe wordt het verbeeld? In reclame van oliemaatschappijen zie je beelden van groene landschappen met tulpen en windmolens. Maar de olie zelf wordt niet in beeld gebracht, net zoals geluidsoverlast of vervuiling. In architectuur en stedenbouw worden mooie tekeningen gebruikt om een beeld te schetsen, maar dat is lang niet altijd op dezelfde manier zichtbaar in de echte wereld. Een tekening is dus een verhaal op zichzelf waar je onderzoek naar kunt doen.’

Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.

Bekijk de video op de oorspronkelijke website of

Antropologen, visualisatie en toekomst maken

Ook voor antropologen is het boeiend om te kijken naar de grote rol die beeldcultuur speelt in het schetsen van toekomstscenario. Luning: ‘Het is als antropoloog heel interessant om te kijken naar de professionals en politieke vertegenwoordigers  met macht en invloed en dit te verbinden aan onderzoek naar mensen die gevolgen van planning ondervinden. We onderzoeken hoe planners werken, hoe zij werken in opdracht van beleidsmakers en hoe burgers al dan niet betrokken worden bij discussies. En we stellen de vraag hoe beelden circuleren in die arena’s van besluitvorming.’ Ook Hein ziet een meerwaarde in het werken met antropologen. ‘De vraag is voor wie je ontwerpt. Architecten laten mooie beelden zien van hoe de haven er in de toekomst uit gaat zien. Als je als architect ook met antropologen samenwerkt, krijg je een meer inzicht in voor wie je ontwerpt een ontwerp maakt, dat verder gaat dan enkel de opdrachtgever. Het is voor architecten heel belangrijk om dat soort gesprekken tijdens het ontwerpen te voeren.’ Van de Laar vat het samen: ‘Beeldvorming heeft een aantrekkingskracht en meeslependheid die verbindend kan zijn, dat maakt deze interdisciplinaire onderzoeksgroep zo interessant. What you see is not what you get.’

MOOC (Re)Imagining Port Cities: Understanding Space, Society and Culture?

Wil je meer leren over visualisatie, havenstedelijke gebieden en toekomstvisies? over Op 26 mei gaat de gratis MOOC (Re)Imagining Port Cities: Understanding Space, Society and Culture? van start. Meer informatie over deze vijf-weekse cursus en hoe je je kunt inschrijven, vind je via https://www.edx.org/course/port-cities-and-urban-deltas

PortCityFutures onderzoekt de sociaal-ruimtelijke voorwaarden, het gebruik en de inrichting van havenstedelijke regio's, en onderzoekt in het bijzonder gebieden waar haven- en stadsactiviteiten gelijktijdig plaatsvinden en soms met elkaar botsen.

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.