Vrijheid en gelijkheid, maar voor wie?
In november 2021 organiseerde het ICLON een nascholingsdag filosofie over het thema ‘Vrijheid en gelijkheid, maar voor wie?’ Dit naar aanleiding van het nieuwe examenthema voor havo Filosofie in de examenjaren 2022 –2024 dat in het teken staat van Denken over Democratie.
Democratie als vervulling en als tragedie
Vakdidacticus Filosofie Dirk Oosthoek (ICLON) introduceerde Gijs van Oenen (Erasmus Universiteit Rotterdam) die dit jaar de openingslezing verzorgde en daarin de vraag ‘Is het goed om in een democratie te leven?’ centraal stelde. Want democratie blijkt even vanzelfsprekend en onvermijdelijk als breekbaar en precair. Dictaturen bewijzen graag lippendienst aan democratie, maar democratieën blijken maar al te vatbaar voor de autoritaire verleiding. Dat bracht Plato er zelfs toe autoritair te verkiezen boven democratisch. Rousseau toonde de morele onvermijdelijkheid van democratie en Tocqueville de historische onvermijdelijkheid ervan.
‘We are on an irreversible trend toward more democracy, but that could change’
Dan Quayle
Vandaag de dag loopt democratie het gevaar aan haar eigen succes ten onder te gaan. De hoge verwachtingen leiden tot paradoxale gevolgen, zoals een toenemend wantrouwen ten opzichte van politiek en overheid. Hoe kunnen we de democratie tegen zichzelf beschermen? Van Oenen is een voorstander van emancipatie en democratie, maar het gaat te goed. We bezwijken onder de gevolgen, alles lijkt mogelijk te zijn maar dat is ook een druk. Als mensen niet kunnen inzien dat democratie iets symbolisch is dan heb je een groot probleem.
Denken over democratie en Lupus
Voor de pauze en de workshoprondes besteedde de uitgever aandacht aan het boek Denken over democratie, dat de komende jaren op de havo zal worden gebruikt ter voorbereiding op het eindexamen Filosofie. Het verhaal Lupus, geschreven door Joan de Ruijter, sluit aan bij dit boek; de schrijfster kreeg vervolgens haar boek officieel overhandigd.
Nederlandse Filosofie Olympiade
Oosthoek sloot de introductie tenslotte af met de mededeling dat de Nederlandse Filosofie Olympiade plaatsvindt op 11 en 12 maart 2022; opgave hiervoor is al mogelijk.
Diverse workshops rondom het thema democratie
Deelnemers van de Nascholingsdag Filosofie hadden keuze uit verschillende workshops, zoals ‘Diversiteit en democratie’, ‘Democratie en persoonlijke ontwikkeling’ of ‘Volk of expert’. In de lezing ‘Wijsheid en democratie: Evidente tegenstelling of vernuftige paradox door Jip Stam (Universiteit Leiden) werd onder andere stilgestaan bij het belang van een vrije en open politieke discussie. Josette Daemen (Universiteit Leiden) gaf een presentatie ‘Denken over democratie’ waarin ze de filosofie van Chantal Mouffe, die zich zorgen maakt over een teveel aan eenheid binnen de democratie, behandelde. Joan de Ruijter (Het 4e Gymnasium Amsterdam) wilde de aanwezigen in haar workshop leren hoe je leerlingen scenario’s kan laten maken aan de hand van een assenkruis.
Weerbare democratie
De slotlezing werd verzorgd door Bas Rijpkema (Universiteit Leiden), hij besprak de theorie en denkers van de weerbare democratie, passend bij hoofdstuk 5 ‘Grenzen van de democratie’ van de lesmethode voor de havo. Rijpkema droeg met diverse publicaties bij aan de herintroductie van George van den Bergh in het publieke en wetenschappelijke debat.
Tekst: Louise de la Motte
Fotografie: Arend Jan Hermsen