Goeie Mie alsnog vrijgesproken op publieksdag ‘Geneesmiddelen of Gif’
Op 10 september 2022 hield het Instituut voor Strafrecht en Criminologie van de Universiteit Leiden de publieksdag ‘Geneesmiddel of Gif’. Aanwezigen konden kennismaken met het onderzoek dat wordt gedaan bij het instituut, middels een fictieve strafzitting en mini-colleges.
De strafzaak was een gemoderniseerde en aangepaste versie van het verhaal van Goeie Mie, bekend onder veel Leidenaren. Mie werd in 1885 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf, nadat ze tientallen buren en familieleden had omgebracht door hen te vergiftigen. Tijdens de fictieve strafzitting van de publieksdag, werd het publiek gevraagd zich te verplaatsen in de rol van strafrechter en een oordeel te vellen op basis van bewijs dat werd voorgelegd (onder andere een getuigenverklaring en ingetrokken bekentenis van Mie) en mini-colleges die gegeven werden. Het publiek mocht stemmen over de schuld of onschuld van Mie en hoe zeker het publiek was van dit oordeel.
Hoogleraren Jan Crijns en Jan de Keijser gaven het eerste minicollege over waarheidsvinding. Binnen de waarheidsvinding van strafrecht staan opsporing en vervolging centraal. Dit proces lijkt simpel te volgen tot een veroordeling, waarbij de formele waarheid die een rechter daarvoor moet construeren in een ideale situatie overeenkomt met wat er werkelijk is gebeurd. In de praktijk werkt dit echter niet zo. Rechterlijke dwalingen komen regelmatig voor. De overtuiging van de rechter wordt gebaseerd op de inhoud van de wettige bewijsmiddelen. Iemand wordt of wel of niet veroordeeld, daar zit niets tussen. Bij twijfel volgt dus vrijspraak. Dan zijn bewijsgaring en bewijs gebruik ook nog eens gebonden aan strenge spelregels. Bewijsmiddelen moet namelijk betrouwbaar, redengevend en rechtmatig zijn.
Het tweede minicollege werd gegeven door Jan de Keijser, over waarnemen en herkennen. Dit gebeurt in drie stadia, namelijk het moment van waarnemen, onthouden en herkennen. In die stadia kunnen veel dingen misgaan. Er zijn veel omstandigheden die het waarnemen kunnen beïnvloeden. Hoe betrouwbaar is de waarneming dan voor het strafrechtelijk proces? Bij het onthouden spelen veel belangrijke invloeden een rol, zoals omissies en commissies. Bij herkennings procedures kan ook veel fout gaan, maar vertrouwen speelt hier ook een grote rol. Is het geheugen van de getuige te vertrouwen? Is de getuige zelf te vertrouwen? In de fictieve strafzaak werden deze valkuilen geïllustreerd door een getuigenverklaring, waarbij tijdens het verhoor bleek dat veel omstandigheden en dingen het waarnemen, onthouden en herkennen hadden beïnvloed, zoals slecht zicht en alcoholconsumptie.
Linda Geven en Roosmarijn van Es gaven het derde minicollege over valse bekentenissen en hoe het komt dat sommige onschuldigen toch bekennen. Dit kan vrijwillig gebeuren, zoals familieleden die elkaar willen beschermen en daarom de schuld op zich nemen. Valse bekentenissen kunnen ook afgedwongen of afgedwongen ingebeeld zijn. Dit kan gebeuren door psychologische druk door verhoortechnieken (zoals een intimiderende houding van de verhoorders of minimalisatie en maximalisatie technieken), individuele kwetsbaarheden (zoals suggestibiliteit, IQ, leeftijd en psychische problemen) en contextuele factoren (zoals slaaptekort, derealisatie, de duur van het verhoor). Dit werd in de fictieve strafzaak geïllustreerd door een bekentenis van Mie op video, waarin zij heel erg onder druk werd gezet door de verhoorders en de omstandigheden, waarna ze de bekentenis ook weer introk. Bekentenissen zouden dus beter onderzocht moeten worden. Er wordt vanuit de rechtspsychologie ook veel onderzoek gedaan naar het gehele strafproces, vanwege de subjectiviteit en afhankelijkheid van menselijke beperkingen.
Gedurende de fictieve strafzaak werd op al deze facetten van het strafproces ingegaan. Uiteindelijk werd de uitspraak bepaald door het eindoordeel van het publiek. De resultaten van de stemrondes lieten zien dat het grootste gedeelte van het publiek vond dat Mie vrijgesproken moest worden, omdat het bewijs tegen haar toch te veel ruimte overliet voor twijfel.
De Publieksdag 'Geneesmiddelen of Gif' werd mede mogelijk gemaakt door Marianne Lochs, Fallon Cooper, Jeroen ten Voorde, Sigrid van Wingerden, Jan de Keijser, Jan Crijns, Marijke Veerman, Anouk den Besten, Roosmarijn van Es, Linda Geven, Kiki Twisk, Lisa Ansems, Janne van Doorn, Skander Iqbal, Dante Hoek, Mojdeh Kobari, Stijn van den Wijngaard en David Sander.
Tekst: Catherine Vroon
Foto's: Janne van Doorn