Meer begrip door in gesprek te gaan: de invloed van peer-educators op denken over LHBT-leeftijdgenoten
Door de inzet van peer-educators krijgen leerlingen meer kennis en bewustzijn over, en soms ook een positievere houding tegenover over LHBT-leeftijdgenoten. Dat onderzocht Marieke Kroneman, PhD bij het ICLON en het Dual PhD Centre. Promotie op 15 september.
Middelbare scholen zijn niet altijd een veilige plek voor lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender leerlingen. Het schelden met ‘homo’ of uitdrukkingen als ‘dat is zo gay’ zijn op veel scholen normaal. Helaas integreren maar weinig Nederlandse scholen het bespreken van seksuele en genderdiversiteit in hun curriculum. Veelal gaat het om op zichzelf staande interventies zoals bijvoorbeeld een projectweek waarin meerdere gastlessen over een reeks onderwerpen worden ingeroosterd.
Burgerschapseducatie
In de zomer van 2021 heeft het Nederlandse parlement de eisen aan burgerschapseducatie aangescherpt om het minder vrijblijvend te maken. Daardoor zijn scholen nu verplicht om burgerschap bij hun leerlingen te bevorderen (en niet alleen om hun kennis daarover te vergroten), en moet burgerschapseducatie ingaan op de thema's tolerantie, gelijkheid en het afwijzen van discriminatie, waaronder discriminatie van LHBT's.
Inzet van peer-educators
Het centrale doel van het proefschrift van Marieke Kroneman is inzicht verschaffen in hoe de implementatie van een peer educator-interventie van invloed kan zijn op de houding van leerlingen tegenover LHBT-leeftijdgenoten en op de relatie tussen deze houdingen en reflectie over burgerschap. Tijdens de peer-educator-interventie werden verschillende interactieve en participatieve activiteiten uitgevoerd door hbo-studenten. Zij stonden vanwege hun sociale status en achtergrond dicht bij de doelgroep en daarom werd verwacht dat ze geloofwaardige gesprekspartners zouden zijn voor de leerlingen van het vmbo. Uiteindelijk zou dat kunnen leiden tot een positieve verandering in hun houding ten opzichte van LHBT. Daarnaast was de bedoeling om te achterhalen met welke activiteiten volgens peer educators en leerlingen peer education over LHBT het beste uitgevoerd kan worden, en wat daarvan de impact is op de houding tegenover LHBT personen bij 13- tot 17-jarige vmbo-leerlingen.
'Ik denk gewoon dat ze het zelf moeten weten'
Kroneman verwachtte een positieve verandering in de sociale acceptatie van LHB-leeftijdgenoten en een toename van reflectie over burgerschap te kunnen meten. Helaas kon zij slechts beperkte en marginale effecten meten op de impact op houdingen ten opzichte van seksuele en genderdiversiteit, het klasklimaat voor LHB-peers, houdingen ten opzichte van de mogelijkheid om over een niet-heteroseksuele identiteit op school te vertellen, en het effect op de relatie die leerlingen leggen tussen reflecties over burgerschap en houdingen ten opzichte van LHB-leeftijdgenoten.
Maar uit de interviews in de procesevaluatie bleek dat leerlingen wel impact hebben ervaren met betrekking tot het verkrijgen van meer kennis, meer bewustzijn van LHBT in hun omgeving, en dat hun houding ten opzichte van LHBT soms positiever was geworden. Leerlingen vonden de lessen leuk omdat die hen nieuwe en levensechte informatie gaven met de persoonlijke verhalen van de peer educators. Een leerling zei bijvoorbeeld: ‘Ik, eh, vond het eigenlijk raar. Nu, ja, ik weet het niet. Ik denk gewoon dat ze het zelf moeten weten’. Ook actieve lesmethoden, de mogelijkheid om hun mening te uiten en een open sfeer werden door de leerlingen als positief genoemd.
'Presenteer een ander beeld'
In de procesevaluatie met peer educators bleek dat ze hun persoonlijke (coming-out)verhalen, open discussies en verschillende interactieve activiteiten gebruikten om hun boodschap over te brengen en dat ze leerlingen aanmoedigden om een mening te vormen. Hierdoor ontstond er ook een open sfeer waar alles gevraagd kon worden en elke mening kon worden gedeeld. Een vrouwelijke biseksuele peer-educator legde uit: ‘Zeg niet “Je moet dit of dat denken!”. Probeer niet te ontkennen wat de student denkt, maar presenteer een ander beeld.’
Respect voor verschillen
Peer-educatie over seksuele en genderdiversiteit biedt leerlingen de mogelijkheid om te oefenen met burgerschapsvaardigheden en tegelijkertijd als medeburgers inbreng te hebben in de sociale acceptatie van seksuele en genderdiversiteit. Leerlingen oefenen manieren om te bespreken hoe mensen kunnen samenleven als ze verschillende opvattingen hebben en leren over de verschillende perspectieven op dat onderwerp. Omdat er echter blijkbaar geen impact was van een peer-educator-interventie op de houding ten opzichte van LHBT's en op de perceptie van burgerschap, is een procesevaluatie nodig van wat studenten denken over het verband tussen burgerschap en sociale acceptatie van LHBT's.
Wel werden de leerlingen door contact met en discussies over LHBT zich bewust dat andere mensen dezelfde behoefte aan verbondenheid en respect hebben als zij. Burgerschapseducatie gaat echter niet alleen over hoe mensen vergelijkbare behoeften hebben: het benadrukt ook het respect voor verschillen tussen burgers. Dit houdt in dat peer-educators niet alleen overeenkomsten maar ook verschillen tussen heteroseksuelen en LHBT's moeten benadrukken.
Spannende verhalen
Last but not least: coming-outverhalen moeten deel gaan uitmaken van het standaardrepertoire van (voorlees)verhalen op de kleuter-, basis- en middelbare scholen, omdat persoonlijke coming-outverhalen het heel gemakkelijk maken om empathie en begrip te krijgen voor hoe mensen worden wie ze zijn. Leerlingen kunnen zich heel goed concentreren op coming-outverhalen vanwege de persoonlijke touch, spannende verhaallijn en eventueel happy end. Leraren en andere mede-opvoeders moeten worden aangemoedigd om deze verhalen te vertellen, omdat ze de kennis van kinderen verrijken.
Onderzoeksmethode
In twee effectstudies en twee processtudies die zijn uitgevoerd op vijf scholen voor VMBO is onderzocht hoe een peer-educatorinterventie de sociale acceptatie van LHBT in het vmbo kan bevorderen en of de activiteiten in deze interventie ervoor zorgen dat leerlingen op school respectvol met LHBT’s leren omgaan.
Kroneman trainde studenten van hogescholen tot peer educators. Zij voerden een reeks van vijf lessen uit. Voor en na de lessen hebben de leerlingen die deelnamen aan de peer education een vragenlijst ingevuld over hun houding ten opzichte van lesbische, homoseksuele en biseksuele leeftijdsgenoten. Ook zijn op twee scholen vragenlijsten afgenomen om bij de leerlingen reflectie over burgerschap te meten. In procesevaluaties zijn interviews gehouden met peer educators die de lessen uitvoerden en met leerlingen van vmbo-scholen die deelnamen aan de lessen.