Eén geschiedenis, andere herinneringen. Leidt dat altijd tot conflict?
De herinnering over een historische gebeurtenis kan verschillen per groep. Dat kan leiden tot conflicten, maar hoeft niet. Hoe kan dat en hoe kunnen landen en mensen zich verzoenen met het verleden? Tijdens de tweede editie van de Owada-wisselleerstoel, gericht op internationaal recht en geopolitiek, werden antwoorden gezocht op deze vragen.
Tijdens de tweede editie van de Owada-leerstoel op 21 en 22 maart op de Universiteit van Tokyo discussieerden academici uit verschillende landen en disciplines met elkaar over het thema memory and reconciliation (verzoening). Atsuko Kawakita (expert op het gebied van moderne Duitse geschiedenis) en Akihiko Tanaka (president of the Japan International Cooperation Agency) trapten deze editie af met een presentatie.
Volgens Kawakita zouden verschillende percepties op de geschiedenis naast elkaar moeten kunnen bestaan. ‘Daarvoor is het nodig dat ieders kijk op de geschiedenis voor elke groep aanvaardbaar is.’ Dat lukt niet als iedereen zich alleen op zijn eigen groep richt. ’Nadat Kawakita de theorie rondom geheugen en verzoening uitlegde focuste Tanaka in zijn presentatie op concrete gebeurtenissen uit de Japanse geschiedenis. Hij vertelde hoe Japan is omgegaan met internationale relaties na de Tweede Wereldoorlog en welke verdragen het land heeft gesloten met andere landen. Drie promovendi van de Universiteit Leiden discussieerden mee na de presentaties. Wat viel hen op?
Fé de Jonge
Grotius Centre for International Legal Studies
Onderzoekt de historie van internationaal recht
‘De presentatie van Atsuko Kawakita sprak mij heel erg aan omdat zij de vraag stelde of één gedeeld geheugen altijd nodig is. Of is het ook prima als je het niet eens bent over de gedeelde geschiedenis? Dat laatste is volgens mij heel erg waar. Wel is het nodig om een aantal gemeenschappelijke aanknopingspunten te hebben waar je het over eens kan zijn, zoals in de discussie is opgemerkt. Op basis daarvan kan je het dan oneens zijn over bepaalde elementen van de herinneringen.
De presentatie deed mij heel erg denken aan de burgeroorlog in Libanon tussen 1975 en 1990. Die is geëindigd in een vredesakkoord waarin is afgesproken dat niemand de oorlog heeft gewonnen en dat de oorlog niet meer besproken wordt. Maar hoe leef je samen als er geen eenduidig verhaal is over een oorlog die je samen hebt beleefd, in een stad waar de effecten van de oorlog nog steeds te zien zijn? Als je naar Libanon kijkt, dan denk ik dat er een gemeenschappelijk verhaal nodig is over historische gebeurtenissen.’
De Owada-leerstoel
De Owada wisselleerstoel is vernoemd naar Hisashi Owada (1932). De Japanse jurist is een expert op het gebied van internationaal recht. Hij was rechter en voorzitter van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag en hoogleraar Relations between Europe and Japan aan de Universiteit Leiden. Hij is nu gasthoogleraar aan de Universiteit van Tokyo. De Owada-leerstoel is gericht op de interactie tussen internationaal recht en geopolitiek in interdisciplinair perspectief. Elk jaar, afwisselend in Leiden en Japan, houdt een expert een toespraak, zijn er seminars en staan er discussies met geselecteerde promovendi en studenten van beide universiteiten op het programma.
Maha Ali
Instituut voor Geschiedenis
Onderzoekt de rol van Aziatische landen binnen de Verenigde Naties
‘Mijn onderzoek richt zich onder meer op Indonesië en de Filipijnen. Daarvoor heb ik onder meer documenten over herstelbetalingen van Japan aan deze landen bekeken. Ook Akihiko Tanaka noemde deze herstelbetalingen in zijn presentatie en sprak erover vanuit Japans perspectief. In het Japanse document dat hij besprak staat dat de betalingen waren bedoeld om de verwoestingen van de Tweede Wereldoorlog te vergoeden, bijvoorbeeld voor de reparatie van gebouwen.
In de Filipijnse documenten zag ik dat het geld ook is ingezet voor onderwijs. Voor mij is het interessant om de verschillende kanten van een verdrag te zien en hoe het officiële verhaal van landelijke overheden is. Dit maakt namelijk ook deel uit van het collectieve geheugen en je ziet dat censuur daar soms ook een rol in speelt. Ik zag bijvoorbeeld dat er verschillende perspectieven tussen landen zijn over de Zuid-Koreaanse troostmeisjes.’
Jean Yves Ndzana
Institute of Security and Global Affairs
Onderzoekt vraagstukken rondom massavernietigingswapens
‘Ik vond het punt dat de Nederlandse ambassadeur in Japan maakte over het verschil tussen de wettelijke kant en de menselijke kant van verzoening heel goed. Het laat het gat zien tussen het perspectief van de staat en dat van de maatschappij. Dankzij het verdrag dat Nederland met Japan tekende (in 1956, red.) en de compensatie van de Japanse overheid aan Nederland is er vanuit dat perspectief geen wrok meer richting Japan. Maar er is nog steeds wat bitterheid onder de bevolking. Wonden hebben tijd nodig om te helen en deze bijeenkomst liet zien dat verzoening een heel lang proces is. En daarom is het echt belangrijk om toekomstige generaties te doordringen van de relevantie van het proces.’
Interdisciplinaire leerstoel
De Owada-leerstoel is in Leiden interfacultair belegd bij de faculteiten Geesteswetenschappen, Sociale Wetenschappen, Rechtsgeleerdheid en Governance and Global Affairs. De inhoudelijke leiding is in handen van Jan Aart Scholte, hoogleraar Global Transformations and Governance Challenges. De Owada-leerstoel wordt gefinancierd met bijdragen van het LUF, het Leiden Asia Centre, de Ailion Foundation, Kikkoman Foods Europe B.V en de Japan Netherlands Academic and Cultural Exchange Foundation.
Tekst: Dagmar Aarts
Foto's: Dagmar Aarts en Aaron Sheppard