Psychology Connected over blunderen in de wetenschap: ‘Fout toegeven kan je reputatie juist goed doen’
Hoe sporen we onderzoeksfouten beter op? En hoe zorgen we ervoor dat we die fouten niet meer zien als blijk van ons onvermogen, maar als sleutel naar beter en betrouwbaarder onderzoek? Wetenschappers geven raad tijdens de derde Psychology Connected.
‘Wetenschap is complex, en dus maken we fouten,’ begint Anna van Duijvenvoorde, moderator van de middag. Daarmee veegt ze gelijk de misvatting van tafel die wetenschappers dikwijls in de weg zit: dat we wetenschap ooit foutloos kunnen bedrijven, maar we alleen nog maar hoeven te ontdekken hoé. Dat een wereld waarin alle testen valide en betrouwbaar zijn, data perfect verzameld en geïnterpreteerd wordt en papers nooit meer worden ingetrokken, binnen handbereik ligt. Maar, benadrukt Van Duijvenvoorde, ‘fouten maken in de wetenschap is onvermijdelijk.’ Waarom blijft het dan zo moeilijk om voor onze fouten uit te komen?
Fouten maken misselijk
Misschien om een simpele reden: het voelt niet goed. Erachter komen dat we een fout maken, en dat dan vervolgens tegenover collega’s bekennen, is fysiek ongemakkelijk. Dat beamen de panelleden als Van Duijvenvoorde vraagt ‘hoe dat nou eigenlijk voelt, zo’n fout maken?’
‘Fouten maken doet bijna pijn,’ zegt Serge Rombouts, die onderzoekt hoe de methodiek van hersenscans verbeterd kan worden en bestuurslid is van het Instituut Psychologie. ‘Soms kan je er misselijk van worden, dat gevoel jezelf en anderen teleur te stellen.’ Maar de beste remedie is volgens hem toch naar je leidinggevende of collega’s stappen en zeggen: ‘Ik heb iets over het hoofd gezien’. Iets wat hij als jonge onderzoeker ook heeft moeten doen. ‘Dat is enorm eng,’ geeft hij toe, ‘maar je zult zien dat mensen er vaak positief op reageren, dat je eerlijkheid wordt gewaardeerd.’
Die angst om door je collega’s beschimpt te worden, is zelfs bewezen ongegrond, zegt Anna van ’t Veer. Ze doet onderzoek naar wetenschappelijke integriteit en welke methoden bijdragen aan een open, transparant onderzoeksproces. ‘Onderzoekers zijn bang dat uitkomen voor hun fouten reputatieschade oplevert, maar dit is niet het geval. Het kan zelfs positief uitpakken; dat mensen je meer vertrouwen, omdat het betekent dat je het belang van waarheidsvinding boven je eigen ego zet.’
Zelfcorrigerend systeem
Maar fouten toegeven is niet alleen een individuele verantwoordelijkheid; we moeten een systeem creëren waarin fouten normaal zijn. Van ’t Veer wijst op ander onderzoek, waaruit blijkt dat relatief weinig burgers verwachten dat wetenschappers zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun fouten, maar een groot deel van die burgers wel vertrouwt op de wetenschap als geheel. ‘Vertrouwen in de wetenschap lijkt dus te rusten op het zelfcorrigerende vermogen van het systeem,’ zegt Van ’t Veer.
Daarom moet het systeem ook zo worden ingericht dat fouten sneller boven tafel komen, en daarmee sneller gecorrigeerd worden. 'Zo kunnen we software inzetten die is ontworpen op het feit dat mensen fouten maken, en fouten in data sneller detecteert.' Of we kunnen bewuster omgaan met de betekenis die we aan sommige woorden geven, oppert Van 't Veer: ‘Het woord ‘correctie’ heeft nog vaak een negatieve bijklank, dit moeten we veranderen. Als je ziet dat een paper gecorrigeerd is, betekent dit dat het beter is geworden.’
Foutje, bedankt
Een wetenschappelijke praktijk waarin iedereen zijn fouten zonder schroom toegeeft, zijn we er al bijna? ‘We zijn op de goede weg,’ vinden beiden. Zo doen Van ’t Veer en collega Eiko Fried binnenkort een ronde langs alle secties om een moment in te lassen om te reflecteren over onderwerpen als transparantie, gelijkheid, en hoe met fouten om te gaan. ‘Nu Open Science de norm wordt, zullen we de fouten die er onvermijdelijk zijn simpel weg gewoon vaker ontdekken, dus het is goed om te reflecteren over hoe we ermee omgaan’ zegt Van ’t Veer.
En ja, dat is pijnlijk en ook eng. Maar het levert bovenal veel op, volgens Rombouts, want je leert ervan. ‘Bedank mensen er daarom voor als ze je op een fout wijzen,’ zegt hij. En, Van’t Veer: ‘Leer comfortabel te zijn met het gegeven dat je altijd fout kunt zitten, en blijf daar alert op.’ Hoe? ‘Door te zorgen voor een open en veilige sfeer waarin dit gesprek kan plaatsvinden.’ Bijvoorbeeld door er in de centrale hal van de faculteit over te praten. En daarbij mag een drankje in de hand ook weleens helpen.
De volgende Psychology Connected is op donderdag 15 juni 2023 om 16:00 en gaat over kunstmatige intelligentie. Houd de eventpagina in de gaten voor de laatste info.
De vorige editie over oorlog en vrede gemist? Hier lees je het verslag.