Dit zeggen onze experts over het vertrek van Mark Rutte
Mark Rutte: een uitzonderlijk politicus wiens tijd het was om te gaan. Wat voor gevolgen heeft het vertrek van Rutte voor de VVD en de Nederlandse politiek? Experts van Universiteit Leiden duiden deze politieke gebeurtenis.
Simon Otjes, universitair docent Nederlandse politiek
‘Met het vertrek van Mark Rutte verliezen we een uitzonderlijke politicus. Hij is iemand die als geen ander de Nederlandse politieke cultuur begrijpt en als een vis in het water in de Nederlandse politiek opereert. Rutte sluit ontzettend goed aan op de manier waarop wij in Nederland politiek bedrijven. En als ik kijk naar wie er nu de opwachting maakt, dan zie ik geen politicus van dat kaliber.
'Wie kan in het gat van Rutte springen en wie kan het premierschap aan?'
Door het vertrek van Rutte is de dynamiek en de toon van de aankomende verkiezingen veranderd. Waar het eerst ging om tevreden of ontevredenheid over de afgelopen regeringsperiode van Rutte IV en zijn 13-jarige premierschap, gaat het nu om de vraag wie de toekomstige premier van Nederland gaat worden. Wie kan in het gat van Rutte springen en wie kan het premierschap aan?
Dit zal ook afhankelijk zijn van de beslissingen die politieke partijen nu gaan maken. De VVD heeft de laatste verkiezingen gewonnen op de populariteit van Rutte, dus wie zullen zij nu naar voren schuiven? Ook bij de BBB is dat een grote vraag omdat iedereen die wat kan in die partij al een functie heeft. Ook voor het aangekondigde linkse blok is nog geen lijsttrekker bekend en bij D66 is het niet zeker of Sigrid Kaag doorgaat. Iemand als Pieter Omzigt zou op kunnen vallen als potentiële premier, ook omdat hij van veel mensen het vertrouwen heeft gewonnen. Maar hij moet wel een organisatie op kunnen zetten in de tijd die nog rest tot de verkiezingen. Na de zomervakantie zal er meer duidelijkheid zijn.’
Tom Louwerse, universitair hoofddocent Politieke wetenschap
‘Met het opstappen van Rutte komt er een vrij plotseling einde aan zijn premierschap. Gebeurtenissen in de politiek kunnen veel zekerheden ineens op de helling zetten. Eind juni schreef de NOS nog op basis van de Peilingwijzer die ik maak dat we in een rustige periode waren beland. Nu valt het kabinet, vertrekt Rutte, gaat Hoekstra weg en zetten PvdA en GroenLinks hun plannen voor een gezamenlijke lijst door. Dat kan grote effecten hebben op het kiesgedrag.
'Voor de VVD is het nu de vraag wat het profiel van de partij gaat zijn.'
Voor de VVD is het nu de vraag wat het profiel van de partij gaat zijn. Hun vorige verkiezingscampagne draaide volledig om Mark Rutte, en zijn bestuurlijke kwaliteiten. Bij de achterban van de VVD is daarna het beeld ontstaan dat het regeerakkoord erg links was, doordat de partij veel concessies moest doen aan D66. De VVD schoof op naar links, zo was het beeld bij de kiezers. Dat beeld blijft nu misschien wel plakken. Daarnaast is de grote stemmentrekker weg. Dat brengt de VVD in een heel onzekere tijd.
Die onzekerheid geldt ook voor de rest van de Nederlandse politiek. We hebben een periode gehad van coalities die vooral in het politieke centrum zaten. Weer zo’n coalitie vormen zal nog lastiger zijn dan bij de vorige formatie. Misschien komt er een meerderheid met rechtse partijen zoals de BBB. Maar dan moet waarschijnlijk de PVV meedoen, en die partij wordt nog steeds uitgesloten door de VVD. Het vinden van een meerderheid en verschillen van inzicht overbruggen, daar was Rutte juist goed in, tot vorige week. Hij was pragmatisch, kon met iedereen praten en had geen uitgesproken visie – althans zo presenteerde hij zich. Het is maar de vraag of er een lijststrekker komt die dat op dezelfde manier kan.’
Roel Bekker, docent bij Instituut Bestuurskunde
‘Ik ben niet verbaasd dat Rutte aangeeft dat hij niet meer beschikbaar is voor de politiek. Ik was eigenlijk meer verbaasd dat hij vrijdag zo stellig aankondigde dat hij door wilde gaan als lijsttrekker. Hij heeft inmiddels alles wel langs zien komen. We hebben een traditie van premiers die er heel lang zitten. En allemaal aan het eind van hun tijd worden geconfronteerd met de mededeling of het gevoel dat het tijd is om te gaan. Rutte moet ook gevoeld hebben dat in toenemende mate de pijlen op hem zijn gericht. Dan kan je maar beter op je bijna-hoogtepunt stoppen.
'De zomer zal een heel interessant en onnavolgbaar traject worden van het zoeken naar geschikte lijsttrekkers.'
Het vertrek van Rutte is een scenario waar de VVD al langer mee bezig is. Al tijden wordt gespeculeerd dat hij de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO wordt. Er zijn de afgelopen jaren al verschillende kandidaat-lijsttrekkers in beeld geweest. Denk aan Edith Schippers en Klaas Dijkhoff. Die laatste heeft natuurlijk aangegeven om uit de politiek te stappen, maar hij is nog niet afgeschreven. En de VVD heeft nog meer ijzers in het vuur, zoals Dilan Yeşilgöz-Zegerius. Ik denk dat PvdA/GroenLinks en het CDA veel grotere problemen hebben om een nieuwe lijsttrekker te vinden. En voor D66 is het ook nog ongewis, want Sigrid Kaag heeft gezegd dat ze het niet erg naar haar zin heeft.
De zomer zal een heel interessant, grotendeels niet openbaar en onnavolgbaar traject worden van het zoeken naar geschikte lijsttrekkers. Het is iets wat zich in het grootste geheim zal voltrekken. In november zijn de verkiezingen en dan zal er pas in het voorjaar een nieuwe regering zijn. Dus voorlopig is Rutte nog niet weg.’
Tekst: Dagmar Aarts, Tom Janssen en Sabine Waasdorp