Jelle van Buuren over ondermijning Nederlandse rechtsorde: 'Vertrouwen terugwinnen is essentieel'
Jelle van Buuren, universitair hoofddocent bij ISGA en aangesloten bij het Centre for Professional Learning, bespreekt wat hem opvalt op het gebied van ondermijning en geeft aan wat er anders kan.
In Nederland ging het de afgelopen jaren voornamelijk over criminaliteit en activiteiten die daarmee samenhangen en de toegenomen verharding ervan, waardoor de rechtsorde wordt aangetast. Daarnaast wordt ondermijning binnen de Nederlandse context gebruikt om onwettelijke en onwenselijke anti-democratische gedragingen te omschrijven die maatschappelijke stabiliteit in de samenleving kunnen dwarsbomen. Van Buuren: 'Instinctmatig zijn we geneigd bij ondermijning vooral aan het eerste onderdeel te denken, waarbij het gaat om de zogenaamde 'statelijke actoren', zaken die van buitenaf komen. Maar minder vaak wordt er aandacht besteedt aan zelfondermijning. Dat is hetgeen dat zeker in deze tijd een belangrijk punt is om meer op in te zoomen. Dat is het uithollen van het vertrouwen in, en het gezag van instituties door het handelen van de instituties zelf.'
Effiency als uitgangspunt
De oorzaken zijn breed en divers, stelt Van Buuren. Een belangrijke factor is volgens hem de invoering van het New Public Management in de jaren tachtig. Van Buuren legt uit: 'Het idee dat de overheid als bedrijf moet werken en dat zo veel mogelijk aan de markt moet worden overgelaten. In het verlengde daarvan heb je te maken met de dominantie van het neoliberalisme, dat de actieve vormgeving van de samenleving als markt nastreeft. Burgers werden klanten, de overheid een aanbieder van diensten, eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid werden de norm en efficiency was het allesbepalende uitgangspunt.'
'Langdurig wantrouwen kan leiden tot democratische erosie.'
Burgers ervaren wantrouwen tegen de overheid
Er zijn verschillende uitdagingen waar we als maatschappij mee te maken krijgen om de democratische rechtsorde weerbaar te houden. De afgelopen jaren zag je dit terug bij het toeslagenschandaal en de afhandeling van de schade in Groningen, veroorzaakt door gasboringen. Van Buuren licht toe: 'Burgers ervaren een wantrouwende overheid die tegenover hen staat, in plaats van een zorgzame overheid die naast de burger staat.'
Van Buuren geeft aan dat steun en betrokkenheid van burgers hier een grote rol in speelt. Langdurig wantrouwen in de oprechtheid en bekwaamheid van instituties om maatschappelijke problemen op een rechtvaardige manier op te lossen kan namelijk leiden tot democratische erosie: de druppelsgewijze uitholling van legitimiteit. In het uiterste geval het proces van democratische erosie leiden tot extremere vormen van protest en verzet door individuen of groepen die niet langer het gezag van instituties erkennen, legt Van Buuren uit.
Terugwinnen van vertrouwen is essentieel
Er liggen ook kansen voor verbetering om ondermijning tegen te gaan, waarvan het terugwinnen van vertrouwen essentieel is, volgens Van Buuren. 'In woord, maar vooral in daad.' Hij kaart aan dat het praten over een nieuwe bestuurscultuur zonder enige aantoonbare verandering vooral leidt tot meer scepsis en wantrouwen, hetgeen je juist wil voorkomen. Noodzakelijke stappen om vertrouwen te herstellen kan door een voldoende niveau van publieke voorzieningen, openbaarheid van bestuur en versterking en verdieping van de democratische rechtsorde, licht Van Buuren toe. 'Dit zorgt ervoor dat je uit de negatieve spiraal komt, maar dat vergt visie en een lange adem. Dat zijn twee eigenschappen die helaas niet tot de forte van het politiek-bestuurlijke establishment behoren.' Volgens Van Buuren is erkenning nodig waarbij alle middenpartijen verantwoordelijkheid nemen en fouten toegeven van het beleid sinds de invoering van het New Public Management, oftewel van de afgelopen drie decennia.
Training 'Ondermijning: uitdagingen in beeld'
De training Ondermijning is opgebouwd uit twee modules en beslaat in totaal vier dagen. Het eerste deel verkent de verschillende uitingsvormen van (ideologische) ondermijning en antidemocratische, anti-integratieve gedragingen en activiteiten en gaat in op welke verschillende tactieken en instrumenten die een ondermijnend karakter hebben, bewust worden ingezet, en door welke actoren. Voorbeelden van subculturen/parallelle samenlevingen worden besproken. Daarnaast is er aandacht voor hybride methodes en technieken die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid. In beide modules duiden en verdiepen experts uit de wetenschap en beleidswereld de context van de behandelde verschijningsvormen en denken mee over de potentiele handelingsperspectieven.
Meer informatie & aanmelden