Concentratieverlies: onze hersenen online - de leeslijst
Er is een redelijke kans dat jij via een sociaal medium bij deze leeslijst terecht gekomen bent. Nu is het onze taak om jouw aandacht erbij te houden. We gaan ons best doen. Er is zoveel afleiding; van meldingen op je telefoon, tot een ander scherm dat misschien ook om aandacht schreeuwt. Ieder sociaal medium wil jouw aandacht trekken en je daarna zo lang mogelijk bij de les houden. Door middel van dataverzameling worden deze bedrijven daar ook steeds beter in. Hoe verandert studie en werk door deze ontwikkelingen? Wat doet dat met onze samenleving? En zijn er manieren om je ertegen te wapenen?
Echt aandacht opbrengen voor een taak, voor langer dan een paar minuten, is voor steeds meer mensen een uitdaging. Onze hersenen zijn lui, houden van afwisselende stimuli, en bedrijven spelen hier dankbaar op in om ons zoveel mogelijk reclame's te kunnen voorschotelen.
Of je nu op zoek bent naar een boek dat jou met concreet advies kan helpt je beter te concentreren, een boek dat uitlegt hoe de moderne aandachtseconomie in elkaar zit, of een boek waarin je juist kunt verdwijnen in steeds meer ongerelateerde maar interessante anekdotes, dan is deze leeslijst precies waarnaar je op zoek bent.
Alle boeken uit deze leeslijst zijn afkomstig uit de collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden en zijn te lenen door de link onder de titel van het boek te volgen, of door zelf naar de titel, auteur of het thema te zoeken in onze Catalogus.
Johann Hari, Stolen Focus: Why You Can't Pay Attention
2022
Toen journalist Johann Hari ontdekte dat hij, zijn vrienden en familie steeds meer problemen kregen met focussen en concentreren, besloot hij op reis te gaan en de redenen (en mogelijke oplossingen) voor onze aandachtscrisis te onderzoeken. Door te praten met wetenschappers, artsen en experts van over de hele wereld ontdekte hij hoe ernstig de aandachtscrisis is. In de VS concentreren studenten zich slechts vijfenzestig seconden op één taak, terwijl kantoormedewerkers hun hoofd er slechts drie minuten bij kunnen houden. Ons toenemende onvermogen om te concentreren heeft niet alleen invloed op onze studie en werk, maar ook op ons persoonlijke leven, onze relaties en ons vermogen om kritisch na te denken.
De aandachtscrisis is een maatschappelijke crisis, legt Hari uit. Het wordt veroorzaakt door technologiebedrijven die aandachtopeisende apps maken om meer advertenties te kunnen voorschotelen aan gebruikers, maar ook door werkstress, luchtvervuiling, ongezonde voeding en verstoorde slaap. En hoewel Hari individuele strategieën bespreekt om deze kwesties aan te pakken, is hij uiteindelijk van mening dat een maatschappelijke crisis collectieve actie vereist. Als individu en als samenleving kunnen we onze focus terugkrijgen, maar alleen als we vastberaden zijn ervoor te vechten. Het aanpakken van onze verlammende aandachtscrisis vereist dat we actie ondernemen en een andere kijk op gezondheid, werk, voedsel, opvoeding van kinderen en sociale media eisen. Dit boek legt de intensiteit en oorzaken van onze aandachtscrisis uit, biedt inzichten voor individuele reacties en bevat een collectieve oproep tot actie.
Nicholas Carr, The Shallows: What the Internet Is Doing To Our Brains
2010
The Shallows is populairwetenschappelijk boek van alweer wat langer geleden. Het laat zien hoe snel boeken over de gevaren van moderne technologie verouderen: de schrijver heeft het nog over BlackBerries! Maar het toont ook aan hoe de discussies tussen voor- en tegenstanders van innovaties op elkaar lijken. Carr wijst daar zelf op, als hij Socrates’ bezwaren tegen het alfabet noemt en een 17de eeuwse Engelse censor citeert die meende dat de boekdrukkunst meer kwaad dan goed heeft gebracht. McLuhans mediakritiek uit de jaren ‘60 (The Gutenberg Galaxy (1962), Understanding Media (1964)) is een belangrijke inspiratie voor Carr. Wat TV en telefoon zijn voor McLuhan, is bij hem het internet. Hij noemt de vele zegeningen van het internet, maar het uitgangspunt van zijn betoog is negatief:
“What the Net seems to be doing is chipping away my capacity for concentration and contemplation. […] Once I was a scuba diver in the sea of words. Now I zip along the surface like a guy on a Jet Ski.” En hij citeert anderen die aan hetzelfde euvel lijden. Bruce Friedman bekent: I can’t read War and Peace anymore, I’ve lost the ability to do that.’ Scott Karp: “I was a lit major in college, and I used to be a voracious book reader. What happened?”
Het zal ongetwijfeld waar zijn dat Carr, Friedman en Karp minder en minder geconcentreerd lezen dan vroeger, maar het clichématige van de citaten wekt toch een zekere achterdocht. Dat paradijselijke pre-internettijdperk toen je je nog concentreren kon, het klinkt mij net iets te schel. Ik zou een ander boek pakken om over dit onderwerp.
Mihaly Csikszentmihalyi, Flow: the Psychology of Optimal Experience
2008
Het centrale thema van Flow draait om het concept van 'flow states', de momenten waarop individuen volledig ondergedompeld zijn in een activiteit en een diep gevoel van focus, vreugde en voldoening ervaren. Csikszentmihalyi stelt dat deze momenten de sleutel zijn tot een vervuld bestaan, en hij presenteert een overtuigend betoog, ondersteund door uitgebreid onderzoek en voorbeelden uit het echte leven.
Door het hele boek heen biedt Csikszentmihalyi talloze inzichten in de voorwaarden die nodig zijn om in een flow state te komen. Hij benadrukt het belang van het stellen van duidelijke doelen, het afstemmen van uitdagingen op iemands vaardigheden en het behouden van een staat van gerichte concentratie. Deze principes zijn van toepassing op verschillende aspecten van het leven, van werk en creativiteit tot vrije tijd en relaties.
Een van de meest intrigerende ideeën die hij onderzoekt is het idee van controle. Hij betoogt dat paradoxale controle in de context van Flow de unieke wisselwerking tussen uitdaging en vaardigheid benadrukt, wat aantoont dat individuen een verhoogd gevoel van controle kunnen ervaren wanneer ze bereidwillig activiteiten omarmen die net boven hun huidige niveau van expertise liggen, zolang die uitdagingen worden nog steeds gezien als beheersbaar en boeiend. Dit concept onderstreept de complexe en ingewikkelde aard van de flow-ervaring zoals beschreven in het boek. Over het geheel genomen biedt dit boek een uniek inzicht in focus en aandacht en biedt het praktische manieren waarop de lezers dit kunnen toepassen.
Gabor Maté, Scattered Minds: The Origins and Healing of Attention Deficit Disorder
2023
Dit boek van voormalig huisarts Dr. Gabor Maté biedt praktische inzichten voor mensen die worstelen met focusproblemen. Maté's verkenning van de holistische oorsprong van ADD, die genetica, vroege ervaringen en trauma omvat, beoogt het zelfbewustzijn met betrekking tot de onderliggende oorzaken van focusproblematiek te bevorderen. Het boek pleit voor een alomvattende aanpak, waarbij psychologische, emotionele en omgevingsaspecten worden aangepakt om triggers te beheersen die bijdragen aan focusproblemen. Maté's nadruk op genezing door mededogen en het koesteren van relaties voorziet lezers van strategieën om hun eigen de focus te vergroten. Door deze factoren te begrijpen, stelt het boek individuen in staat zelfcompassie, veerkracht en een meer gefocuste geest te cultiveren, waardoor praktische stappen naar betere aandacht worden vergemakkelijkt.
Call Newport, Deep Work: Rules for Focused Success in a Distracted World
2016
De meeste professionals zouden moeten stoppen met sociale media en we zouden allemaal moeten oefenen met verveling. Dit zelfhelp boek, geschreven door Cal Newport, hoogleraar computerwetenschappen aan Georgetown University, staat bol van de interessante anekdotes en nuttige tips die jou kunnen helpen met je concentratie. Het kunnen opbrengen van langdurige aandacht voor een mentaal uitdagende taak is volgens hem vandaag de dag bijna een superkracht in een competitieve economie. Een superkracht die steeds minder voorkomt en steeds belangrijker wordt. Hij baseerde het boek op zijn succesvolle blog ‘Study Hacks’, waarin hij de term ‘Deep Work’ introduceerde. Voor zij die hun hele werkdag besteden in een wervelwind van e-mails, sociale media en korte vragen zegt Newport de oplossing te hebben; een oplossing die de lezer kan leiden naar de werkelijke voldoening van het verwerven van vaardigheden.
Daniel Kahnemann, Thinking, Fast and Slow
2012
In dit boek vat Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman een leven lang onderzoek naar menselijke psychologie en de economie samen. Hij beschrijft hoe onze geest op twee manieren kan nadenken: de ene snel en intuïtief, de andere langzaam en rationeel. Hij gaat in op hoe dit ons denken foutgevoelig maakt en hoe dit onze besluitvorming beïnvloedt. Voortbouwend op dit systeem legt Kahnemann uit hoe mensen geluk ervaren en onthouden.
Kahnemanns belangrijkste bewering is dat mensen veel minder rationele wezens zijn dan vaak wordt gedacht, omdat onze geest twee verschillende systemen gebruikt voor nadenken en besluitvorming. Het eerste systeem is ontworpen voor snelle, intuïtieve en reflexmatige reacties, zoals wegspringen voor een snel rijdende auto. Het tweede systeem is ontworpen voor rationele besluitvorming en complex, creatief denken. Omdat de hersenen 'lui' zijn, echter, heeft het eerste systeem vaak voorrang op het tweede, waardoor mensen in een fractie van een seconde beslissingen nemen over belangrijke onderwerpen waar meer systematisch denken passender zou zijn geweest.
Kahneman haalt verschillende voorbeelden en experimenten aan die laten zien hoe de twee systemen botsen en komt met advies dat gebruikt kan worden om het tweede systeem te activeren, waardoor dieper, creatiever en complexer denken mogelijk wordt. Voortbouwend op deze experimenten laat hij zien welke fouten mensen maken bij het nemen van beslissingen over grote uitgaven of creatieve projecten. Zijn soort experimenten stellen hem zelfs in staat uitspraken te doen over het ervaren en herinneren van gelukkige momenten, waarbij hij de laatste als veel belangrijker beschouwt dan de eerste: ‘Ik ben mijn herinnerende zelf. Mijn ervarende zelf, die in mijn leven leeft, is als een vreemde voor mij."
Laurence Sterne, The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman
1759
Dit boek werd tussen 1759 en 1767 in afleveringen gepubliceerd en is allesbehalve een klassieke roman met een duidelijke lijn. De auteur verliest zich voortdurend in allerlei uitweidingen, tot groot genoegen van de lezer bij wie Sterne’s humor resoneert, en tot ergernis van serieuze critici zoals Dr. Johnson wiens strenge oordeel – Nothing odd will do long. Tristram Shandy did not last - niet is bewaarheidt.
Gebrek aan focus is in de andere publicaties van deze leeslijst een gebrek of misschien zelfs een zonde, maar bij Sterne is het het primum movens van een zeer vermakelijk boek, en daarmee een deugd. Het boek presenteert zich als een autobiografie van Tristram Shandy, maar de hoofdpersoon wordt pas geboren in boek 3 en verdwijnt geheel uit beeld in boek 6 wanneer hij een jongen is. Waarna er nog drie boeken volgen.
Onderzoekers hebben het fragmentarische karakter van Tristram Shandy in verband gebracht met de 18de eeuwse interesse in de resten van Pompei en het onvoltooide (non-finito) in de beeldhouwkunst. Maar is misschien alweer te serieus, en moeten we Sterne’s oordeel over tijdgenoten voor ogen houden die voor zijn boek een serieuze bedoeling wilden ontdekken: They all look too high – tis ever the fate of low minds.
Neem contact met ons op
Heb je vragen over hoe je deze boeken kunt lenen? Mist er een boek op deze lijst of zelfs in onze collecties? Laat het weten! Neem contact met ons op via Stel een vraag.