In gesprek met het hoofd van de knaagdierenfaciliteit
Voordat we als patiënt een pil kunnen nemen, staan onderzoekers vaak jarenlang in het lab om een medicijn te ontwikkelen en testen. En daar horen experimenten met proefdieren vaak bij. Als hoofd van de knaagdierenfaciliteit zorgt Ilze Bot er samen met haar collega’s voor dat deze experimenten op een ethisch verantwoorde manier verlopen. ‘We doen alleen een dierproef als er echt geen andere manier is om de onderzoeksvraag te beantwoorden.’
Als onderzoeker bij het LACDR (Leiden Academic Centre for Drug Research) komt Ilze Bot al sinds haar promotietraject in contact met proefdieren. ‘Ik doe onderzoek naar de ontwikkeling van slagaderverkalking. Dat is een ziekte waarbij onder andere het hart, de lever en de bloedvaten betrokken zijn. Daardoor is het moeilijk om de ziekte na te bootsen in een computermodel of kweekschaaltje voor onderzoek.’
Bot legt uit dat onderzoek met proefdieren alleen gebeurt als het niet anders kan. ‘We doen ook vaak celkweek-experimenten of werken met humaan materiaal dat we van ziekenhuizen krijgen na een operatie. Dat kan prima bij onderzoek naar een bepaald celtype bijvoorbeeld, maar als je het effect van een geneesmiddel op de ontwikkeling van zo’n complexe ziekte wil onderzoeken, ontkom je er vaak niet aan om toch op dieren te testen.’
Wel vindt Bot het belangrijk dat de dierproeven op een verantwoorde en ethische manier gebeuren. Sinds januari 2023 is ze hoofd van de Animal Research Facility (ARF) in het Gorlaeus. ‘Door mijn ervaring als wetenschapper weet ik wat onderzoek doen met dieren inhoudt.’
Kan het niet proefdiervrij?
Het werken met proefdieren is een maatschappelijk complex onderwerp. ‘Men denkt vaak negatief over het gebruik van proefdieren. Maar als je dan in een gesprek doorvraagt, gebruikt iedereen wel eens geneesmiddelen. En die zouden er niet zijn als we geen proefdieren hadden gebruikt om die medicijnen te ontwikkelen en testen.’
'Medicijnen zouden er niet zijn als we geen proefdieren hadden gebruikt om die te ontwikkelen en testen.'
Toch denken ook onderzoekers niet lichtzinnig over experimenten met proefdieren, zegt Bot. ‘Dierproeven zijn bij wet verboden tenzij je een projectvergunning hebt. Daaruit moet blijken dat er geen alternatief is en dat het maatschappelijke belang van het onderzoek opweegt tegen het ongerief dat de dieren ondergaan’, legt Bot uit. ‘Er wordt dus altijd eerst heel zorgvuldig nagedacht of het überhaupt noodzakelijk is om een dierproef te doen.’ Ook zitten er verschillende controlestappen aan vast. ‘Zo beoordeelt een dierexperimentencommissie elk onderzoeksproject altijd eerst vanuit ethisch oogpunt.’ Daarnaast werken wetenschappers vanuit alle hoeken aan de ontwikkeling van alternatieven. Ook binnen het LACDR. ‘Maar het is echt een uitdaging om voor elke type wetenschappelijk onderzoek een alternatief te vinden.’
Goede zorg voor de dieren staat voorop
Als hoofd van de ARF gaat Bot wekelijks bij de knaagdierenfaciliteit langs. ‘We hebben een manager op de vloer en een team van dierverzorgers dat dagelijks bij de dieren is. Samen met hen bespreek ik de gang van zaken en kijken we of alles op orde is.’ Daarnaast moet ze zich ook bezighouden met het grotere geheel. ‘Zoals bijhouden wat de kosten zijn en nagaan of we voldoen aan alle regels. Daar komt veel bij kijken, want de omgevingstemperatuur en lichtsterkte moeten bijvoorbeeld altijd kloppen en alle apparatuur om dit te reguleren moet goed werken.’
Trainingen en skills om met dieren om te gaan
Om als faciliteit de nodige verantwoording af te leggen aan de verschillende instanties, is ook een goede administratie ontzettend belangrijk. ‘We registreren alle dieren en bepalen vooraf wat er met ze mag gebeuren en wat niet. We evalueren na het onderzoek bij elk dier of ze ongerief hebben ondervonden. Dat moeten we dan weer doorgeven aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit.’
Ook met de Instantie voor Dierenwelzijn zit Bot geregeld aan tafel. ‘Ze helpen bij het implementeren van nieuwe wetten, regels en adviezen vanuit de overheid die ervoor zorgen dat de dieren een zo goed mogelijke behandeling krijgen. Daarnaast controleren ze of onze faciliteit voldoet aan de regels voor dierenwelzijn.’ Ook is Bot betrokken bij trainingsprogramma's voor nieuwe medewerkers. ‘Je mag niet met dieren werken als je niet getraind bent. En die vaardigheden moet je blijven trainen, zodat je op een verantwoorde manier met de dieren kunt omgaan.’
'Je mag niet met dieren werken als je niet getraind bent.'
‘Deze taak goed doen, dat is mijn missie’
Zolang dierproeven noodzakelijk zijn, zet Bot zich in om erop toe te zien dat het verantwoord gebeurt. ‘Het welzijn van het proefdier staat bij ons echt voorop. Daarbij zijn we ons ervan bewust dat de dieren bijdragen aan het menselijk belang. Ik vind het daarom echt belangrijk dat we dat zorgvuldig doen: goede zorg voor de dieren, en dat leidt dan ook weer tot een hoge kwaliteit wetenschap. Dit alles op een verantwoorde manier doen, is mijn missie.’