Dr. Graça Machel in Leiden: mensenrechten, de cruciale rol van de universiteit en het belang van intergenerationele discussies
Bijna 3 jaar nadat zij haar eredoctoraat ontving bezocht Dr Graça Machel de Universiteit Leiden. Ze sprak twee dagen lang met studenten, wetenschappers en andere belangstellenden over mensenrechten, en in het bijzonder die van vrouwen en kinderen, in een wereld waarin deze ernstig onder druk staan. Op 26 oktober bezocht zij de Faculteit der Rechtsgeleerdheid.
De mens als maat
Dr. Machel richtte zich in haar speech op de universiteit als een omgeving voor menselijkheid en respect. ‘Het is de plek waar de mens wordt gezien als de maat voor alles en mensenrechten de norm zijn. De universiteit is een kennisomgeving waar onderzoek wordt verricht naar de effectieve bescherming van mensenrechten. Het is een plek waar menselijk respect maximaal tot uitdrukking komt.’
De mens als maat voor alles is volgens Machel een fundamentele voorwaarde voor de bescherming van de rechten en vrijheden van ieder mens. ‘De bescherming van mensenrechten kan alleen succesvol zijn als deze wordt uitgevoerd vanuit het besef dat alle mensen op de wereld gelijk zijn, dat alle mannen en vrouwen, ongeacht waar ze vandaan komen, dezelfde rechten en dezelfde waardigheid hebben.’
Wie is Dr. Graça Machel?
Graça Machel is oud-politica in Mozambique en kinderrechtenactiviste. Machel ontving in 2021 een eredoctoraat van de Universiteit Leiden vanwege haar inspanningen voor de rechten van kinderen en vrouwen in Afrika en daarbuiten. Zij was in 1975 de eerste minister van onderwijs en cultuur in Mozambique zette zich op tal van andere terreinen in om wereldwijd de rechten van kinderen en vrouwen te beschermen. Ze is een van de oprichters van The Elders, een onafhankelijke groep van mondiale leiders die samenwerken voor vrede en mensenrechten. Zij richtte deze groep op met haar echtgenoot Nelson Mandela, de in 2013 overleden oud-president van Zuid-Afrika. Zie ook: Eredoctoraat voor kinderrechtenactiviste Graça Machel.
De cruciale rol van de academie
Machel ziet het als de plicht van de universiteit, als een intellectueel, cultureel en academisch medium, om mensenrechten voorop te stellen en te beschermen. De universiteit heeft alle kennis, connecties en handvaten in huis om voor blijvende veranderingen te zorgen in de wereld. ‘Het is de plicht van de academie om deze kennis te delen met hen die de macht hebben. Het is de plicht van de academie om hen te onderwijzen die deze kennis niet hebben.’ Door de kennis en expertise van onderzoekers kunnen er kritische vragen gesteld worden over de schending van mensenrechten en kunnen de verantwoordelijken tot de orde worden geroepen.
‘Maar hoe zorg je ervoor dat machthebbers ook luisteren naar de academie, bijvoorbeeld over de klimaatcrisis?’ Zo luidde een vraag uit het publiek. Machel: ‘Het is een tragisch feit dat we nog niet in het stadium zijn waar we het universeel eens zijn over wat klimaatverandering betekent. Machthebbers creëren niet de ruimte om te luisteren naar hen die de problemen op tafel leggen. Wij moeten die ruimte maken. Maar hoe? Dit doen we door samen te werken met maatschappelijke organisaties. Deze organisaties zien mensen en de impact van crises op mensen, en in het bijzonder vrouwen en kinderen. Zij die in conflict zijn zien dit niet of willen dit niet zien.’ Machel benadrukte dat maatschappelijke organisaties een cruciale rol spelen om de kennis vanuit universiteiten te gebruiken en om te zetten in concrete acties gericht op het beschermen van mensenrechten in tijden van grote planetaire crises, in Afrika en elders. ‘Maatschappelijke organisaties zullen alle middelen inzetten om verandering door te zetten.’
Het kind achter de crisis
Tijdens de bijeenkomst presenteerden verscheidene onderzoekers van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid hun onderzoek op het gebied van kinderrechten en Afrika. Zij onderzochten bijvoorbeeld de rol van kinderen in verschillende mondiale crises. Tlholo Lehlekiso, ontvanger van de Graça Machel scholarship en alumna van de Advanced Master International Children's Rights onderzoekt de bescherming van kinderrechten in relatie tot de klimaatcrisis in Afrika. ‘De consequenties van de klimaatcrisis zijn verstrekkend en hebben invloed op mensenrechten. Kinderen worden veelal buiten de discussie gehouden hoe we de klimaatcrisis moeten oplossen terwijl zij de grootste slachtoffers zijn.’ Zij bedankte Graça Machel voor het werk dat zij heeft verricht. ‘U liep voorop, zodat ik hier kan staan vandaag. Het ontvangen van deze beurs voelt als het doorbreken van het glazen plafond.’
Verandering moet je afdwingen
De aanwezigen kwamen van over de hele wereld. Het publiek was divers, internationaal, maar één vraag hield velen van hen bezig: ‘hoe kunnen vrouwen het glazen plafond doorbreken?’ Drie vrouwen, uit Mexico, India en El Salvador stonden alle drie op met deze vraag. ‘Hoe kunnen we leiderschapsposities bereiken wanneer deze vaak nog steeds uitsluitend worden bezet door mannen?’
Machel noemde het een van de grootste uitdagingen van het menselijk ras: het accepteren van vrouwen als gelijkwaardig aan mannen. Ze benadrukte dat dit een kunstmatige constructie is ‘die heel nauwkeurig in elkaar is gezet gedurende de afgelopen eeuwen’. Deze constructie vertelt mannen dat het hun recht is om zich superieur te gedragen en dat vrouwen altijd op de tweede plek staan. Maar Machel benadrukte ‘dit is niet de natuur’. ‘Wat door mensen gemaakt is kan ook door mensen worden ontmanteld, maar je moet ervoor vechten. Niemand gaat het je zomaar geven.’ Ze drukte deze vrouwen op het hart: ‘Door connecties met elkaar te maken, tijdens je studie hier in Leiden en daarna, kun je dit bevechten. Kijk naar wat hier nu plaats vindt. Door de universiteit zijn jullie, drie vrouwen uit verschillende landen, samen om deze discussie te voeren. Jullie hebben de middelen en kennis om dit te bevechten. Kijk degene die jou onderdrukt in de ogen en zeg ‘nee, dit ga jij bij mij niet doen’. Jullie moeten erin geloven; het is jullie recht!’
Ouder is niet wijzer
Tot slot benadrukte Machel het belang van intergenerationele discussies. ‘Om een samenleving te bouwen waarin rechtvaardigheid en gelijkheid centraal staan, moeten we met elkaar communiceren. Wij ouderen moeten de ruimte creëren om naar jongeren te luisteren en hun perspectieven in overweging te nemen. Dat wij ouder zijn betekent niet dat wij meer weten dan jullie, het betekent dat wij andere ervaringen hebben.’ Ze benadrukte dat het gesprek gevoerd moeten worden met respect voor verschillende ervaringen en perspectieven. ‘Onderwijs is in essentie een plek voor intergenerationele discussie. En de universiteit is bij uitstek een plek waar dit gesprek kan worden gevoerd.’
Dr. Machel sloot de bijeenkomst af met een oproep aan de jongere generatie: ‘Verandering moet worden afgedwongen en het is jullie recht om dit te doen. Het is jullie moment om waar te maken dat gelijk werk, gelijk loon betekent. Ik wil jullie niet nog drie decennia geven om verandering teweeg te brengen. Jullie hebben de middelen om vandaag nog te starten. Dit is jullie recht.’
Op 27 oktober sprak Dr. Graça Machel ook in het Groot Auditorium van de Universiteit Leiden. Zij gaf de speech getiteld "Intergenerational Justice and Human Rights in a Time of Planetary Crises in Africa" en ging vervolgens in verschillende pannelsessies in gesprek met diverse onderzoekers en leden van de VN. Lees meer over dit bezoek en haar toespraak in het Leidsch Dagblad.
Zie hieronder een fotoverslag van het bezoek van 27 oktober.
Tekst: Mireille van der Stoep
Foto's donderdag: Monique Shaw