Verandering in musea door andere blik op de geschiedenis
Musea focusten lang op macht, rijkdom en een paar bekende figuren. Maar dat is aan het veranderen volgens Valika Smeulders, hoofd geschiedenis van het Rijksmuseum. Hoe die verandering eruit ziet en hoe die tot stand komt, is onderwerp van haar keynote op het D&I-symposium op 11 januari.
Hoe zagen musea er eerst uit en wat verandert er nu?
‘Nederlandse musea zijn in de negentiende eeuw ontstaan om onze nationale geschiedenis voor het voetlicht te brengen. Vanaf toen is heel lang gefocust op monumentaliteit en een beperkt aantal centrale figuren. Ondertussen is het tijd om onze geschiedenis vanuit meerdere invalshoeken te bekijken, waardoor een veel gevarieerder beeld van die geschiedenis ontstaat. Om niet meer alleen te spreken over economisch succes of bestuurlijke kopstukken, maar ook over gewone mensen die arbeid leverden of in opstand kwamen tegen het bestuur. Daarnaast is het tijd om niet meer alleen naar mannen, maar ook naar vrouwen te kijken. En om niet te isoleren wat er zich in Nederland afspeelde, maar dat in samenhang te bekijken met wat er gebeurde in gekoloniseerd gebied.'
Op welke manier verandert de focus van het Rijksmuseum?
‘We willen laten zien dat er in de geschiedenis meerdere werkelijkheden naast elkaar bestonden. Zo hebben we in 2021 in onze tentoonstelling over slavernij tien persoonlijke verhalen verteld. Over mensen die bijvoorbeeld tot slaaf waren gemaakt, slavenhouder waren of zich tegen de slavernij verzetten. Daarmee benader je de geschiedenis vanuit meerdere invalshoeken.’
Wat is de betekenis van zo’n tentoonstelling in het Rijksmuseum?
‘Musea hebben van oudsher een select publiek getrokken: vaak wat oudere mensen met een Europese achtergrond die een hbo- of wo-opleiding hebben gevolgd. Dat publiek was gewend aan de verhalen over macht en rijkdom. Door de geschiedenis breder te belichten, sprak deze tentoonstelling ook bezoekers aan met roots in de gekoloniseerde gebieden.’
De tentoonstelling zoomde in op persoonlijke verhalen binnen het grotere koloniale systeem. Wat ik mooi vond om te zien, is hoe bezoekers daarop reflecteerden en dat zij het ook doortrokken naar het heden. Je zag dat bezoekers gingen nadenken over hun eigen rol in maatschappelijke problematiek. Wat zouden zij doen als ze slavernij zouden zien en het er niet mee eens zijn?'
Vind je het een taak van musea om mensen aan het denken te zetten?
‘Ja, dat is wel wat we beogen te doen. Geschiedenis werd vroeger gezien als een vakgebied dat zich afspeelde op de universiteit of in musea. Maar in de afgelopen twintig jaar haalt geschiedenis heel vaak het nieuws en wordt ze bediscussieerd op social media. Mensen zijn erg bezig met wat hun plek is in de samenleving en hoe dat voortkomt uit ons verleden. En dat debat kan soms behoorlijk fel zijn. Als Rijksmuseum willen we dat voeden met nieuw onderzoek en nieuwe inzichten.’
D&I-symposium: Untold Stories: representation, heritage and museums
Het D&I-symposium (Diversiteit & Inclusie) op 11 januari gaat dit jaar over de rol van musea en erfgoedinstellingen in de vorming van verhalen over onze geschiedenis en het heden. Het jaarlijkse symposium is ook een plek van ontmoeting waar wij met elkaar stil staan bij de mijlpalen van de afgelopen tien jaar.
Ook aan de universiteit leven vragen zoals hoe wij als instelling de geschiedenis en belangen van de brede samenleving kunnen bestuderen en bespreken, hoe de universiteit relevant kan zijn voor studenten met verschillende achtergronden, en hoe wij kunnen bijdragen aan reflectie over maatschappelijke vraagstukken.
Het symposium bestaat uit een plenair programma en diverse workshops. Bekijk het programma en meld je aan.
Tekst: Dagmar Aarts
Foto: Bezoekers van de tentoonstelling over slavernij in het Rijksmuseum. Credit: Rijksmuseum.