‘Vastgelopen formatie met name te wijten aan afrekencultuur Nederlandse politiek’
Het was een ongewone ochtend voor Arco Timmermans, toen de expert in public affairs & politiek begin vorige week informateur Kim Putters mocht adviseren. ‘Ik heb tegen Putters gezegd: de enige manier om een werkbaar kabinet te vormen is als de partijen in de Tweede Kamer hun verantwoordelijkheid nemen en laten zien dat ze constructief zijn.’
‘Onder welke voorwaarden kun je een ongebruikelijk kabinet levensvatbaar maken? Daar ging het overigens heel prettige gesprek over’, vertelt Timmermans. Natuurlijk kan hij de inhoud niet letterlijk delen, maar hij kan wel vertellen waar hij denkt dat het misgaat en waar de kansen liggen, inmiddels ruim drie maanden na de verkiezingen.
Wat volgens Timmermans het vormen van een formatie duidelijk níét helpt is het commentaar van politici op onder meer sociale media, waarmee weliswaar wordt gescoord, maar wat ook meer verdeeldheid oplevert. ‘Het is eigenlijk een heel agressieve manier van communiceren, wat op deze manier erg ontbindend werkt in plaats van bindend. We zien het effect ervan.’ Het is ook nog eens een zelfdisciplineoefening, zegt Timmermans. ‘Als ze zich op X niet kunnen inhouden, dan kunnen ze toch ook geen verantwoordelijkheid nemen om een meerderheid in een kabinet overeind te houden?’
‘De essentie is of je met elkaar verder wil en kan’
Scoregericht
Het zo blijven innemen van posities of standpunten via X is onacceptabel, vindt Timmermans. ‘Dat vinden we allemaal zodra Trump het doet, maar in Nederland doen we het ook.’ Hij spreekt over een ‘afrekencultuur’, die scoregericht is. ‘Leven we nou in de tijd dat we van een afspiegelingsmodel naar een afrekenmodel gaan? Dat gaat de grenzen van het fatsoen over. Wil je echt constructief verder kunnen in deze politieke situatie, dan moeten partijen zich beraden over hoe ze hierin staan.’
Het traditionele meerderheidskabinet, een extraparlementair kabinet, een minderheids- of zakenkabinet: de vormen zijn de afgelopen weken volop voorbijgekomen in de media. Het gaat volgens Timmermans niet zozeer om de vorm maar meer om de politieke en maatschappelijke functie. ‘Het gaat over de omstandigheden en condities om met elkaar te kunnen functioneren. Je kunt gaan trouwen of een samenlevingscontract tekenen; juridisch maakt het weinig uit. De essentie is of je met elkaar verder wil en kan. Of je het wil gaan opbouwen. Of je kunt verbinden. Dat is de essentie.'
Minderheidskabinet
Bij het gesprek met Putters schoof ook de Deense wetenschapper Claes de Vreese aan. Het overnemen van het Deense model van minderheidskabinetten, waarnaar werd gekeken, is complex. ‘In Denemarken zijn oppositiepartijen constructief’, weet Timmermans. ‘Omdat ze een deal hebben op het onderwerp én omdat ze de verantwoordelijkheid nemen. Daar is ook minder polarisatie. We kunnen ons hierdoor laten inspireren.’
‘We kunnen ons laten inspireren door Denemarken, waar ze de verantwoordelijkheid nemen’
Een minderheidskabinet is overigens ook niet nieuw voor Nederland, kijk maar naar 2010, toen de PVV een apart gedoogakkoord had met VVD en CDA. ‘Dat klapte uit elkaar omdat de PVV in campagnestand bleef staan en het CDA daar kippenvel van kreeg. Het is niet voor niks dat Pieter Omtzigt nu heel bang is om met de PVV in zee te gaan.’
In Nederland staan we voor allerlei uitdagingen, zegt de public affairs-onderzoeker. ‘De kloof tussen beleid en uitvoering is een grote kloof, met alle schandalen zoals je deze week nog zag met de parlementaire enquêtecommissie. Morgen kan het weer gebeuren, is dan zelfs de conclusie. Zorg dat met de nieuwe vorm veel meer gezocht wordt naar veel bredere parlementaire steun. De Kamerleden die meedenken over beleid en kwaliteit van wetgeving, wat serieus vakwerk is, moet je belonen. Dat gebeurt nu niet. De rol van de Tweede Kamer wordt groter dan ooit, welke vorm er dan ook komt.’
Maatschappelijke spelers
Timmermans adviseert het dichterbij halen van maatschappelijke spelers, zoals ngo’s, bedrijven, brancheorganisaties en ook studenten. ‘Zorg maar dat die erbij betrokken raken, een hele klus. Het is een illusie dat kabinet en Tweede Kamer zo’n beetje de cockpit van Nederland zijn. Er gebeurt heel veel in de samenleving en de politiek verplaatst zich ook daar naartoe. Er is niet alleen politiek lobbyen maar ook steeds meer maatschappelijk lobbyen. Als je je daar niet goed weet op te stellen en groepen buiten laat staan, dan gaan ze heel hard terugroepen.’
De huidige situatie in de politieke arena, waarin overeenstemming momenteel de uitdaging vormt, is volgens Timmermans exemplarisch te noemen: ‘Het weerspiegelt de maatschappelijke verdeeldheid en versplintering. Daar moeten we nu echt een weg uit zien te vinden.’
Tekst: Magali van Wieren