Democratie wereldwijd onder druk: 'Turkije is schoolvoorbeeld van hoe landen autocratieën worden'
Hoe staat de democratie in ontwikkelings- en overgangslanden er anno 2024 voor? Slecht, zo blijkt uit de BTI Transformation Index: slechts 63 van de 137 onderzochte landen zijn nog een democratie. Universitair docent Seda Gürkan onderzocht voor de index de tanende democratie in Turkije.
Al twintig jaar meet de Transformation Index (BTI) van Bertelsmann Stiftung of en hoe ontwikkelings- en overgangslanden zich ontwikkelen tot democratische markteconomieën. Nog nooit eerder waren er zoveel landen waar de mogelijkheden voor burgers om politiek te participeren zijn verslechterd. Zo zijn in 25 landen de verkiezingen minder vrij en eerlijk geworden, is in 32 landen het recht op samenkomst ingeperkt en is in 39 landen de vrijheid van meningsuiting beperkt. Deze graduele democratische achteruitgang kan de weg vrijmaken voor autoritaire regimes, een trend die wordt geïllustreerd door de landen als Bangladesh, Mozambique en Turkije.
'Turkije is veranderd in een gematigde autocratie.’
De democratische achteruitgang van Turkije
Universitair docent Seda Gürkan volgt de ontwikkelingen in Turkije al jaren op de voet en heeft voor de BTI Transformation Index het onderzoeksrapport over Turkije geschreven. De geconstateerde democratische achteruitgang van Turkije verbaast haar niet: ‘Turkije is altijd al een “illiberal democracy” geweest, een land dat ondemocratische praktijken verbergt achter formele democratische instellingen en procedures. Maar sinds de Turkse president Erdogan naar aanleiding van het 2017-referendum het parlementaire systeem heeft vervangen voor een sterk gecentraliseerd presidentieel systeem worden alle democratische principes ondermijnd. Turkije is daardoor in de afgelopen tien jaar veranderd in een gematigde autocratie.’
De democratische achteruitgang van Turkije is volgens Gürkan een schoolvoorbeeld van hoe landen autocratieën worden. Gürkan: ‘De Turkse casus illustreert hoe autocraten opereren en hoe autocratisering in zijn werk gaat. Het laat zien dat wanneer autocratisering in gang is gezet, het heel moeilijk is om dat weer terug te draaien. Het laat ook zien dat autocratiserings een stap-voor-stap proces is. Democratisch gekozen leiders vallen eerst de persvrijheid, maatschappelijke organisaties en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aan; daarna proberen zij de grondwet te wijzigen om hun macht te bestendigen. Tijdens dit proces maken autocraten gebruik van populistische strategieën en polariserende taal.’
'Het versterken en beschermen van maatschappelijke organisaties is crurciaal voor democratie.'
Het belang van maatschappelijke organisaties en vrije verkiezingen
Toch is er reden voor hoop, in Turkije waar de partij van Erdogan net een historische nederlaag heeft geleden bij lokale verkiezingen maar ook in andere ontwikkelings- en overgangslanden die kampen met democratische achteruitgang. Uit de BTI blijkt dat maatschappelijke organisaties in samenwerking met verkiesbare politici en grondwettelijke hoven ervoor kunnen zorgen dat verkiezingen in een land eerlijk en integer blijven. Het versterken en beschermen van maatschappelijke organisaties is daarom een belangrijke strategie om een democratie te versterken.
Sinds 2006 analyseert en evalueert de Bertelsmann Stiftung Transformation Index (BTI) om de twee jaar de kwaliteit van democratie, economische prestaties en bestuur wereldwijd. De beoordeling is gebaseerd op gedetailleerde landenrapporten die zijn geschreven door bijna 300 experts van toonaangevende universiteiten en denktanks in meer dan 120 landen. De BTI is de enige internationale vergelijkende index die de kwaliteit van bestuur meet aan de hand van zelf verzamelde gegevens en biedt een uitgebreide analyse van politiek management in transformatieprocessen.