Spinozapremie voor hoogleraar Bernet Elzinga
Hoe kunnen ouders voorkomen dat ze stress en psychische problemen overdragen op hun kinderen? Hoogleraar stress-gerelateerde psychopathologie Bernet Elzinga ontwikkelt laagdrempelige interventies om zowel ouders als jongeren te helpen. Voor haar onderzoek krijgt zij de Spinozapremie, de belangrijkste wetenschapsprijs van Nederland.
Hartelijk gefeliciteerd! Wanneer hoorde u dat u deze prijs ontvangt?
‘Op een totaal onverwacht moment. Ik liep door de gang om met iemand een lezing voor te bespreken en werd gebeld. Ik was echt blown away, het is zo onwerkelijk op zo’n moment. Ik was echt ontroerd. Dat er zoveel erkenning is, dat is heel bijzonder.’
Wat betekent deze prijs voor u?
‘Allereerst is het erkenning voor onze interdisciplinaire samenwerking. Ik wil echt benadrukken dat dit allemaal teamwork is geweest. Wij doen complex onderzoek met een grote groep onderzoekers met verschillende achtergronden, zoals neurowetenschap, pedagogiek, ontwikkelingspsychologie, klinische psychologie en mensen die in de klinische praktijk werken als orthopedagogen. Het is ook een erkenning voor het belang van het onderwerp. Ons onderzoek draait om de cruciale rol van ouders bij het doorgeven van psychische problemen en stress van de ene generatie op de volgende. Daar is nu vaak te weinig aandacht voor.’
Hoe onderzoekt u dit?
‘In het verleden heb ik onderzoek gedaan naar de langetermijngevolgen van emotionele verwaarlozing of chronische kritiek door ouders. Wat is de impact daarvan op de ontwikkeling? En hoe werkt dat door in het volwassen leven, bijvoorbeeld in intieme relaties en het eigen ouderschap? Door steeds maar één persoon te onderzoeken, bij volwassenen die terugkijken op hun jeugd, kreeg ik onvoldoende inzicht. Daarom zijn we tien jaar geleden ook families en gezinnen uit gaan nodigen om interacties te kunnen observeren. Daarbij kijken we ook wat er in het brein gebeurt als een kind bijvoorbeeld kritiek krijgt of juist complimenten van een ouder.’
Wat blijkt er uit dat onderzoek?
‘Dat emotionele mishandeling eigenlijk meer impact heeft dan fysiek geweld. Als er sprake is van frequente en chronische emotionele verwaarlozing hebben kinderen op volwassen leeftijd een grote kans om depressie en angstklachten te ontwikkelen. Daarnaast heeft het een enorme impact op het zelfbeeld van kinderen en wordt de hechting met de ouder bemoeilijkt. Intieme relaties worden daardoor moeilijker. Ook zien we een verhoogde kans op suïcidaliteit. Het is dus hele chronische problematiek die lang nog doorwerkt.’
Maar dat is niet het hele verhaal, legt Elzinga uit. ‘Uit ons onderzoek onder adolescenten en hun ouders blijkt dat de perceptie van jongeren die depressief zijn ook een grote rol speelt. Zij ervaren hun ouders bijvoorbeeld al snel als kritisch of afwijzend, en onthouden kritiek ook extra goed, maar als we objectief naar het gedrag van ouders keken was dat niet altijd terug te zien.’
Hoe helpt uw onderzoek om de behandeling van deze kinderen te verbeteren?
‘Deze bevindingen zijn belangrijk bij het nadenken over interventies. We leggen aan ouders uit hoe gevoelig depressieve jongeren zijn. Het is ontzettend belangrijk om kritiek te minimaliseren en te sturen op contact. We geven ouders de boodschap dat zij niet de oorzaak zijn van de depressie maar dat ze wél een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het welzijn van hun kind.
Voor ouders die echt met de handen in het haar zitten, hebben we ook de cursus ‘Samen Sterk’ ontwikkeld. Omdat de jeugdzorg zo is volgelopen, zitten kinderen met psychische problemen vaak thuis. Ouders hebben soms geen idee wat ze nog kunnen doen om hun kind te ondersteunen. Daarover hebben we ook het boek ‘Samen Sterk’ gemaakt, gebaseerd op de gelijknamige cursus. En we hebben ook net een app met kunstmatige intelligentie ontwikkeld. Ouders kunnen daarin concrete vragen stellen aan het boek, en krijgen binnen enkele minuten een gepersonaliseerd antwoord. We gaan nog onderzoeken hoe behulpzaam dit is voor ouders, maar de eerste reacties zijn heel positief.’
Wat voor onderzoeker bent u?
‘Ik ben altijd heel erg gedreven geweest door nieuwsgierigheid. Ik ben nooit zo strategisch bezig geweest met het plannen van een carrièrepad, maar heb altijd mijn fascinatie voor bepaalde onderwerpen gevolgd Wat maakt dat sommige mensen goed kunnen reageren op stress of trauma, en anderen daar veel meer moeite mee hebben? Dat wil ik beter begrijpen. Ik hou er verder erg van om mensen bij elkaar te brengen en innovatie op te zoeken door écht interdisciplinair samen te werken.’
De Spinozapremie bedraagt 1,5 miljoen euro. Wat gaan jullie met het geld doen?
‘We gaan de interventies nog verder ontwikkelen. Bij ouders van jongeren met depressieve klachten die mee doen aan de Samen Sterk-cursus meten we nu dagelijks hoe zij zich voelen, waar zij zich zorgen over maken en hoe het contact met het kind is. Dat helpt ons om nieuwe inzichten te krijgen in de interactie tussen ouder en kind en het helpt ouders om stil te staan bij hoe ze reageren op hun kind. Die benadering willen we graag uitbreiden naar ouders van adolescenten met andere psychische problemen zoals angstklachten, eetproblemen of excessief drank- of drugsgebruik. Juist die ouders zitten met allerlei vragen en problemen. Hoe ga je bijvoorbeeld om met drank- en drugsproblemen? Of met irritaties die uit de hand lopen? Wij willen goede methodes ontwikkelen om gepersonaliseerd advies te kunnen geven. Daarvoor willen we ook die metingen doen in het dagelijks leven. Dankzij de Spinozapremie kunnen we dan laagdrempelige interventies ontwikkelen, waar zowel de kinderen als de ouders mee geholpen worden.’
Tekst: Tom Janssen
Foto: NWO