Het Griekse alfabet kan ouder zijn dan we denken
Het Griekse alfabet dateert uit de achtste eeuw voor Christus. Althans, dat is waar de wetenschap lange tijd van uitging. Universitair hoofddocent Willemijn Waal gaat met een Vici-beurs onderzoeken of het Griekse alfabet niet al eeuwen ouder is, en in eerste instantie alleen werd geschreven op vergankelijke materialen.
‘Sinds de jaren dertig van de vorige eeuw is het dominante discours dat van de alphabetic bang’, vertelt Waal. ‘In de achtste eeuw voor Christus zou het Griekse alfabet zoals we dat nu kennen zich vanuit het niets razendsnel hebben ontwikkeld, verspreid en afgesplitst in andere alfabetten - denk daarbij aan de Anatolische of Italische alfabetten. Die laatste staan dan weer aan de basis van het Latijnse schrift dat we nu nog altijd gebruiken.’
Koolstofdatering
Nieuwe vondsten en inzichten wijzen erop dat het Griekse alfabet al ouder is, en zich in een veel geleidelijker tempo heeft ontwikkeld en verspreid. Van groot belang zijn recente C14- of koolstofdateringen – een methode waarbij gekeken wordt hoeveel koolstof-14-atomen zich in organisch materiaal bevinden. Hoe minder atomen, hoe ouder het materiaal. Deze dateringen geven aan dat de vroegste Griekse inscripties gevonden op aardewerk minstens een eeuw ouder zijn dan werd aangenomen; ze dateren niet uit de 8e eeuw, maar uit de 9e eeuw of zelfs de 10e eeuw v. Chr. Daarbij zijn de oudst bewaarde inscripties hoogstwaarschijnlijk niet de allereerste teksten die zijn opgeschreven in het Griekse alfabet. ‘Alfabetische schriften worden doorgaans geschreven op vergankelijke materialen als papyrus, hout en papier. Deze materialen weerstaan de tand des tijds lastiger dan kleitabletten of teksten die in steen zijn gebeiteld.’
Als het Griekse alfabet al veel eerder in gebruik was, betekent dit dat er in Griekenland geen lange, schriftloze ‘Dark Age’ was van zo’n 400 jaar. Dit inzicht werpt een nieuw licht op geletterdheid in het Egeïsch gebied en kan ook invloed hebben op hoe we aankijken tegen de overlevering van de Ilias en de Odyssee van Homerus. ‘Nu wordt algemeen aangenomen dat deze verhalen, die zijn gesitueerd in de late Bronstijd (ca. 1600-1200 v. Chr.), eeuwenlang mondeling zijn doorgegeven totdat ze uiteindelijk in de 8e eeuw v. Chr. werden opgeschreven. Maar mogelijk was deze overlevering dus niet strikt oraal, maar speelde het schrift hierin al veel eerder een rol.’
Spannend
Waal kijkt uit naar het onderzoek dat ze nu kan gaan doen, maar vindt het ook spannend. ‘Het idee dat zowel het Griekse alfabet als Homerus uit de achtste eeuw voor Christus stammen, bestaat al bijna honderd jaar en is alom geaccepteerd. Ik trek deze kennis nu in twijfel, en dat zal ongetwijfeld op de nodige weerstand botsen. Maar nieuwe inzichten zijn juist ook wat de wetenschap leuk maakt, je bent nooit uitgeleerd.’