Lianen nemen de oerwouden over – en dat is vanuit de ruimte te zien
In tropische bossen heerst een lianenpandemie. Daardoor slaan de bossen steeds minder koolstof op en verliezen zo hun vermogen om klimaatverandering te remmen. Twee recente Leidse studies maken het probleem zichtbaar. ‘We snappen nu waarop lianen op satellietbeelden zichtbaar zijn.’
Tropische bossen leggen jaarlijks ongeveer de hoeveelheid CO2 vast die heel Europa uitstoot. Ook herbergen ze ongeveer de helft van alle biodiversiteit op aarde. Maar hun bijdrage aan klimaatregulering en biodiversiteit staat onder druk. Niet alleen door houtkap, maar ook door een enorme opmars van lianen. Ecoloog Marco Visser van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML): ‘Lianen kunnen bomen overwoekeren en doden. Wanneer ze overheersen, verstikt het bos en groeien vooral nog lianen over omgevallen bomen.’
Er heerst al dertig jaar een lianenpandemie
Als promovendus was Visser in 2016 de eerste die lianen modelleerde alsof het infectieziekten zijn. ‘Je kunt lianen, zoals passiebloemen en vele andere soorten, vergelijken met lintwormen. Ze onderscheppen de hulpbronnen van bomen en kunnen de sterfte van bomen meer dan verdubbelen.’ Bij het CML begeleidt Visser nu promovendus Manuela Rueda-Trujillo, die honderden lianenstudies analyseerde. Ze publiceerden afgelopen zomer een artikel dat aantoont dat de toename niet beperkt blijft tot Zuid- en Latijns-Amerika, zoals gedacht, maar overal waar tropische bossen zijn. Visser: ‘Er woedt al meer dan dertig jaar een lianenpandemie. Elke tien jaar neemt de hoeveelheid toe met 10 tot 24 procent.’
Lianen profiteren extra van meer CO2 in de lucht
Lianen winnen in rap tempo terrein in tropische bossen, soms zo sterk dat ze lokale boomgroei volledig onderdrukken. Op zulke plekken kan het bos zich niet meer verjongen, en daalt de koolstofopslag met wel 95 procent. ‘Dat staat dus bijna gelijk aan het kappen van een bos’, zegt Visser. Volgens hem ligt de oorzaak onder andere in de gestegen CO₂-concentratie. ‘Daarvan groeien alle planten sneller, maar lianen profiteren extra. Ze spelen vals, want ze investeren niet in stevigheid – die lenen ze van een boom – en hun bladeren kosten minder energie en voedingsstoffen om te maken.’ In no time is een liaan boven, spreidt een bladerdak uit boven de bomenkroon en kaapt al het zonlicht voor zichzelf.
Je kunt lianen zien op satellietbeelden
Op 28 april publiceerde Visser onderzoek over het feit dat lianen vanuit de ruimte zichtbaar zijn. Met Amerikaanse en Britse collega’s laat hij voor het eerst zien waarom dat zo is. Visser ontwikkelde wiskundige modellen die voorspellen hoe de lichtinteracties verlopen. ‘Daarna gingen we in Panama met kranen de boomtoppen in om metingen aan bladeren te doen. Die lieten zien dat de modellen klopten.’
Dit is waarom lianen beter te zien zijn op satellietbeelden
De bladeren die lianen super-efficiënt maken, blijken meer licht en infraroodstraling te weerkaatsen dan boomblad. Ook liggen ze veel platter dan boombladeren. Visser: ‘Lianen zijn echte egoïsten. Boombladeren hangen schuin, zodat er ook licht op de benedenburen valt. Zelfs op de bosbodem valt nog wat licht. Maar bij lianen blijft er amper iets over.’ Door deze eigenschappen zijn lianen zichtbaar op satellietbeelden. ‘Nu we begrijpen waarom lianen opvallen vanuit de ruimte, kunnen we gericht werken aan technieken om hun verspreiding en impact wereldwijd in kaart te brengen.’
Oplossing: klimaatverandering stoppen
Kunnen we ook al iets doen aan het lianenprobleem? Moeten we ze gaan kappen? Dat zeker niet, zegt Visser. ‘We moeten niet ingrijpen voordat we alle effecten van lianen kennen. Ze dragen het hele jaar vrucht, voor zeldzame apen- en vogelsoorten zijn ze belangrijk. Het enige wat we moeten doen, is klimaatverandering stoppen. Daarmee remmen we ook de opmars van lianen.’