Mens, dier en natuur
Het eindexamen havo filosofie draait de komende jaren om dierethiek en milieufilosofie. Op de ICLON-nascholingsdag Filosofie kwamen tientallen docenten samen om zich bekend te maken met de nieuwe eindtermen en de bijbehorende examenboeken.
Keuze uit twee examenbundels
Floris Velema (ICLON) benadrukt in zijn welkomstwoord dat wisselende examenthema’s het vak levend houden. Het zorgt ervoor dat het vak aansluit bij de actualiteit. Nascholingsdagen zijn een goede gelegenheid voor filosofiedocenten om zich voor te bereiden op een nieuw thema, om ervaringen uit te wisselen, en om de beroepsgroep te versterken. Het is voor het eerst dat er twee boeken zijn om uit te kiezen: Aarde aan de mens (uitgeverij LAMBO) en Dier, natuur en mens (Boom uitgevers).
Kogelvissen, apen en kuifmakaken
Kogelvissen maken kunstwerken om vrouwtjes te lokken. Apen die een een abstract schilderij maken en selfies genomen door een kuifmakaak. Is het een schending van hun intellectuele eigendom als een mens deze voor eigen doeleinden gebruikt?
Rick Berends (uitgeverij Lambo) legt dit tijdens de boekpresentatie van het leerboek Aarde aan de Mens verder uit. Want dergelijke edge cases roepen vragen op over de rechten van het dier ten opzichte van de mens. Ze doorbreken de traditionele scheidslijn die tussen mens en dier wordt opgeworpen. De mens zou namelijk als enige onder de schepselen een rede bezitten, een ziel of een vrije wil, en is daarmee eigenlijk geen dier meer. Hierdoor verdient de mens bijzondere rechten, die dieren niet worden toegekend: onder andere het recht om mee te tellen in morele besluitvorming.
Toch blijkt uit onderzoek steeds meer dat verschillende dieren veel intelligenter, gevoeliger en speelser zijn dan we vroeger dachten. Bernice Bovenkerk van de Universiteit Wageningen licht het tipje van de sluier op dat hangt over een uitgebreide reeks onderzoeken en experimenten. Hieruit blijkt dat bijna alle traditionele menselijke kenmerken ook zijn toe te schrijven aan dieren. En ook al blijft er een kwalitatief verschil tussen mens en dier bestaan, is het feit dat zij pijn kunnen ervaren niet al genoeg reden om hen bepaalde rechten te verstrekken?
Urgente kwesties
Marc Beerens (Boom uitgevers) introduceert het boek Dier, natuur en mens. Dit examenboek voor de havo bereidt leerlingen niet alleen voor op het examen, maar gaat ook in op urgente, actuele kwesties rondom het klimaat.
De auteurs, Dyane Til en Marloes Boere lichten toe waaraan een goed lesboek moet voldoen. Namelijk de stof begrijpelijk en levendig maken, de kracht van filosofie laten zien en de voorbereiding op het eindexamen makkelijker maken.
Ze behandelen de volgende vijf kwesties:
- Verschilt de mens van (andere) dieren?
- Hoe om te gaan met andere dieren?
- Wat is de waarde van natuur?
- Hoe kunnen we natuurlijke hulpbronnen rechtvaardig verdelen?
- Is er een fundamenteel andere houding nodig ten opzichte van de natuur?
Na het plenaire gedeelte zijn er verschillende workshops waaronder ‘Hoe omgaan met weerstand in de klas?’, ‘De ethische matrix’ en ‘Hoe kunnen we ons tot klimaatverandering verhouden?’.
In wat voor wereld willen wij wonen?
Na argumenten voor dierenrechten en het uitbreiden van de morele cirkel verschoof de focus naar de menselijke existentie. Want niet alleen dieren lijden onder de menselijke heerschappij over de planeet, onder de negatieve gevolgen van het antropoceen. Ook de mens zelf merkt meer en meer van klimaatverandering.
Wouter Kusters, auteur van het boek Schokeffecten, licht dit toe in zijn werkgroep. Het besef van wat ons te wachten staat, is zo aangrijpend dat het te vergelijken is met het ervaren van een traumatische gebeurtenis. Maar anders dan met een ‘gewoon’ psychologisch trauma vereist de aftakeling van het ecosysteem een andere reactie dan fight of flight. De ongehoorde dreiging die ons boven het hoofd hangt vraagt om bespiegeling, om reflectie. Het nodigt uit tot het heroverwegen van wie wij zijn en in wat voor wereld wij wonen. Maar vooral in wat voor wereld wij willen wonen.