Samen sterk: hoe bossen en bewoners in Ghana veerkrachtig blijven
Terwijl de klimaatcrisis wereldwijd om actie schreeuwt, kiest een onderzoeksteam van Leiden University College (LUC) in Ghana voor een andere aanpak: aandachtig luisteren.
Het project REFloC (Resilient Ecosystems and Flourishing Communities) richt zich niet alleen op cijfers en top-down beleid, maar op de verhalen, kennis en ervaringen van mensen die direct afhankelijk zijn van het bos. Het doel is om te ontdekken hoe gemeenschappen én ecosystemen verbonden zijn in plaats van dat ze tegenover elkaar staan.
Over het project
REFloC staat onder leiding van Dr. Davina Osei, universitair docent Sociale Economie en Ontwikkeling aan LUC, en wordt ondersteund door een FGGA Startersbeurs. Het interdisciplinaire project focust op drie gemeenschappen in de Volta-regio in Ghana:
- Goviefe Todzi – plattelandsdorp
- Kpeve Old Town – overgangsgebied tussen stad en platteland
- Golokuati – districtshoofdstad
Samen met de lokale NGO Accelerated Rural Development Organisation (ARDO Ghana) onderzoekt REFloC hoe bewoners veranderingen in hun leefomgeving waarnemen en ervaren. ‘De kernvraag is hoe natuur en gemeenschappen sámen kunnen bloeien,’ legt Osei uit. ‘We willen begrijpen hoe mensen in en rond bossen veranderingen zien en op welke manier dat hun planning en aanpassingsvermogen bepaalt.’
Balanceren tussen welzijn en natuur
Traditionele beleidskaders kiezen vaak óf voor ecologische duurzaamheid óf voor menselijk welzijn. REFloC wil juist deze tweedeling samenvoegen.
Uit Osei’s eerdere onderzoek blijkt dat spanningen ontstaan wanneer bossen worden gezien als mensenloze zones die beschermd moeten worden, of juist als plekken waar alleen economisch gewin telt.
‘Sociaal-economisch en ecologisch leven zijn diep met elkaar verweven,’ zegt Osei. 'Een scheiding daartussen is onzinnig, zeker in gebieden waar bossen ook bronnen van cultuur, spiritualiteit, voedselzekerheid en identiteit zijn.’
-
In gesprek met de bewoners van de gemeenschap -
Boswandeling met bewoners -
Onderzoek mét de gemeenschap
REFloC kiest voor een onderzoeksmethode die focust op betrokkenheid, waarbij de gemeenschap zelf een actieve rol speelt. Daarmee staat het onderzoek dichter bij de lokale werkelijkheid. Het team maakt onder meer gebruik van enquêtes, verhalen, fotoreportages, boswandelingen en interviews met bewoners en stakeholders.
‘We werken mét gemeenschappen, niet alleen over hen,’ benadrukt Osei. ‘Onze methodes zorgen ervoor dat ervaringen centraal staan en dat kennis beide kanten op stroomt.’
Het verhaal van het heilige woud
Tijdens een boswandeling in Kpeve Old Town leidde een dorpsoudste het REFloC team naar een heilig bos. Vroeger kende dit bos een spirituele beschermer, iemand uit de gemeenschap die door het bos zelf werd ‘gekozen’. Moderne invloeden en het verdwijnen van oude rituelen hebben die band verbroken.
‘We voelen dat het bos op ons wacht,’ vertelde de dorpsoudste. ‘Maar eerst moeten we ons verontschuldigen voor de verwaarlozing.’
Deze ontmoeting leidde tot een reflecterend gesprek binnen het REFloC team over zorg, verantwoordelijkheid en spirituele ecologie in deze gemeenschappen. Het liet zien dat veerkracht voor deze gemeenschappen niet alleen draait om het herstellen van natuur, maar ook om het helen van culturele en spirituele banden die mens en bos ooit verbonden.
Eerste resultaten
Hoewel het project nog in de beginfase zit, heeft REFloC nu al waardevolle inzichten opgeleverd.
‘Veerkracht gaat niet alleen over terugveren na tegenslag,’ zegt Osei. ‘Het gaat ook over vasthouden aan wat belangrijk is – of dat nu een heilig bos is, een herinnering, een bron van inkomen of relaties.’
De gesprekken met bewoners, lokale overheden en nationale beleidsmakers zetten aan tot heroverweging: welke bestaande praktijken werken goed, en welke vragen om verandering? In latere fases wil het team samen met de gemeenschappen praktische tools ontwikkelen om beleid te veranderen.
Onderwijs vernieuwen
REFloC’s impact goes beyond fieldwork by also laying the groundwork for educational toolkits on teaching global challenges and interdisciplinary, co-creative research. These toolkits will feature case studies, stories, and methods drawn directly from the project.
Students from LUC play an active role. ‘Some of our students helped with literature reviews at the start of the project,’ Osei shares. ‘Now we’re working with three of our alumni as research assistants, and they’re doing a fantastic job supporting analysis and the creation of outputs.’
A student-led research clinic is also creating a global evidence gap map, with future phases involving students in co-developing teaching materials.
De toekomst van REFloC
In oktober keert Osei terug naar de drie gemeenschappen om de eerste bevindingen te delen. Dit proces vraagt om tijd en vertrouwen, en zorgt ervoor dat de onderzoeksresultaten gezamenlijk worden gedragen.
'Echt inclusief onderzoek betekent luisteren,' zegt Osei.
'Met zorg en nederigheid kan internationale samenwerking inzichten opleveren die anders onopgemerkt blijven. Zeker in deze onzekere tijden is dit soort betrokken, relationeel onderzoek belangrijker dan ooit.'