Nieuwe blik, gelijke kansen in de klas
Kansenongelijkheid kan in ieder klaslokaal aangepakt worden zonder veel extra moeite, tijd of geld. Met een kleine aanpassing kunnen leraren al een groot verschil maken, betoogt bijzonder hoogleraar Gelijke kansen in onderwijs Lisa Gaikhorst in haar oratie.
Als Lisa Gaikhorst vertelt over de uitdagingen waar leerlingen en leraren tegenaan lopen, dan weet ze waar ze over praat. Niet alleen vanwege haar expertise als onderwijskundige, maar ook omdat ze zelf voor de klas heeft gestaan. ‘Ik heb de lerarenopleiding gedaan en daarna onderwijswetenschappen gestudeerd omdat ik inhoudelijke verdieping zocht. Tijdens mijn studie stond ik een à twee dagen per week voor de klas op een basisschool in Amsterdam Zuidoost.’ Gaikhorst zag hoe leraren een wereld van verschil kunnen maken voor leerlingen. ‘Maar ik zag ook veel nieuwe leraren afhaken omdat het een pittige baan is. Bovendien was er in die tijd maar weinig begeleiding.’
Toch niet saai
Gaikhorst besloot voor haar scriptie en verdere academische loopbaan in te zoomen op de begeleiding van leraren. ‘Ik wist dat je veel kunt betekenen als je voor de klas staat, nu wilde ik kijken hoe je ook op grotere schaal een verschil kan maken. Zo ontstond mijn bevlogenheid voor de onderzoekskant.’ Dezelfde bevlogenheid brengt Gaikhorst nu mee naar de leerstoel Gelijke ontwikkelings- en onderwijskansen voor kinderen en jongeren. ‘Ik dacht vroeger dat ik onderzoek verrichten saai zou vinden. Maar ik blijk te zijn dol op praktijkgericht onderzoek in samenwerking met leerkrachten, en op kwalitatieve onderzoeksmethoden zoals interviews en observaties. Onderzoek waarmee je de praktijk verder brengt, is wat ik nu het allerliefste doe.’
‘Ik blijk te zijn dol op praktijkgericht onderzoek’
Verwachtingen geven vertrouwen
Als bijzonder hoogleraar richt Gaikhorst zich op kansenongelijkheid, de rol van de leerkracht en het ontwikkelen van succesvolle strategieën om toe te passen in de klas, in scholen en op beleidsniveau. ‘Ik kijk vooral samen met leraren hoe ze kunnen omgaan met kansenongelijkheid. Een succesvolle aanpak daarbij is om met een andere blik naar een kind te kijken. Niet kijken naar wat een kind niet kan, maar naar welke factoren een rol spelen in zijn of haar leven, wat de leraar kan doen om dit kind in zijn kracht te zetten en wat de school daarbij kan betekenen.’
In haar oratie legt Gaikhorst uit dat de manier waarop een leerkracht een kind benadert van belang is. ‘We zien dat leerlingen met een migratieachtergrond of een lagere sociaaleconomische status nog vaak te laag worden ingeschat. Niet alleen in de klas, maar ook in beleid en door instanties als de Onderwijsinspectie. Uit onderzoek blijkt dat lesgeven vanuit hoge verwachtingen een enorm verschil kan maken voor het zelfbeeld van leerlingen en voor hun prestaties. Want als de leraar gelooft in een kind, gelooft het kind ook in zichzelf.’
Eigen talenten
Gaikhorst raadt leraren aan om te kijken naar wat leerlingen vanuit hun eigen achtergrond en situatie meebrengen. Ze vertelt over docent Dwayne, die ze leerde kennen tijdens een project over buitenschoolse kennisbronnen. ‘Een groepje jongens trommelde steeds op de tafel en verstoorde daarmee de les. In plaats van zich te ergeren en streng op te treden, hoorde Dwayne hun gevoel voor ritme. Hij moedigde ze aan om te trommelen en te rappen. De jongens vormden een schoolband, kregen zelfvertrouwen en verwierven een nieuwe positie in de klas en op school.’
‘Die aandacht voor de specifieke situatie van leerlingen en wat zij meebrengen naar school, noemen we contextbewust opleiden’, zegt Gaikhorst. De kritiek dat het iets extra’s vraagt van toch al overvraagde leraren, kan ze begrijpen, maar is volgens haar niet terecht. ‘Het is niet een extra, maar een aanpassing. Ik weet hoe machteloos je je voor de klas kan voelen. Je ziet dat in onze maatschappij niet iedereen dezelfde kansen krijgt, en dat kan je niet veranderen. Maar wat je wél kunt doen is verder kijken, hoge verwachtingen hebben en kinderen het gevoel geven dat ze er toe doen. Daarmee maak je het verschil.’