Twijfel je nog op wie je moet stemmen? Zo weet je of jouw strategische stem écht strategisch is
Veel mensen vragen zich af of ze woensdag bij de parlementsverkiezingen strategisch moeten stemmen. Dit roept minstens drie belangrijke vragen op: wat is strategisch stemmen, hoe weet je of jij zelf een strategische kiezer bent en wat moet je doen om je strategische stem goed te gebruiken?
In een open access-artikel dat Elise Roumeas (Rijksuniversiteit Groningen) en ik afgelopen zomer publiceerden in de Critical Review of International Social and Political Philosophy, getiteld The Political Ethics of Strategic Voting: A Compromissory Account, geven we enkele antwoorden op deze vragen.
We stellen dat strategisch stemmen een daad van innerlijk compromis is, bieden een test om erachter te komen of je een strategische kiezer bent, en geven enkele tips die strategische kiezers voor en na de verkiezingsdag kunnen gebruiken.
Wat is strategisch stemmen?
Op basis van een rijke politicologische literatuur en deels conceptuele analyse definiëren we strategisch stemmen als een stem met twee belangrijke kenmerken.
- Succesvoorwaarde: een stem is strategisch als de meest favoriete verkiezingsoptie – of dat nu een partij of een kandidaat is – relatief weinig kans maakt om te winnen en als stemmen op die optie de kansen op winst van de minst favoriete verkiezingsoptie van de stemmer vergroot.
- Opofferingsvoorwaarde: een stem is strategisch als stemmers, door niet voor hun meest favoriete verkiezingsoptie te kiezen, iets van waarde of principieel belang opofferen, moreel en/of politiek. Volgens deze definitie is een stem die alleen op berekening is gebaseerd, niet strategisch. Er moet ook sprake zijn van het opofferen van de morele en politieke overtuigingen van de kiezer.
Voorbeeld: kiezen voor GL-PvdA versus kiezen voor PvdD
Een implicatie van bovenstaande definitie is dat niet alle mensen die denken dat ze strategische kiezers zijn, dat ook echt zijn. Een linkse kiezer kan bijvoorbeeld denken dat hij strategisch stemt wanneer hij besluit om op GroenLinks-PvdA te stemmen in plaats van op Partij voor de Dieren.
De kiezer vindt dat PvdD beter aansluit bij zijn politieke voorkeuren en overtuigingen, maar vindt het verschil tussen de twee partijen niet zo groot dat stemmen op GL-PvdA op een cruciale manier in strijd is met zijn politieke voorkeuren en overtuigingen. Zelfs als hij denkt dat PvdD zijn voorkeuren en overtuigingen beter weerspiegelt dan GL-PvdA, vindt hij ook dat de beleids- en politieke verschillen tussen PvdD en GL-PvdA niet enorm zijn.
Uiteindelijk heeft de kiezer besloten om op GL-PvdA te stemmen, maar dat is vooral gebaseerd op berekeningen: deze partij staat over het algemeen beter in de peilingen.
Doe de emotietest
Naar onze analyse is dit niet het profiel van een typische strategische kiezer. Strategisch stemmen is namelijk niet alleen een kwestie van politieke afwegingen. Het is ook een kwestie van opoffering – of, zoals wij het noemen, van moreel en politiek compromis.
Hoe weet je nu of je een strategische kiezer bent? Je kunt een emotietest doen. Hier volgt een vereenvoudigde versie: als je twijfelt tussen twee specifieke partijen en die twijfel is ten minste gedeeltelijk gebaseerd op hoe goed die partijen het doen in de peilingen, vraag jezelf dan af: hoe zou ik me voelen als ik zou stemmen op de partij met de grootste kans om de meeste stemmen te krijgen? Als het antwoord op deze vraag bij jou geen emotie of onverschilligheid veroorzaakt, is de kans groot dat je geen strategische kiezer bent.
Verdriet, spijt, teleurstelling, walging
In ons artikel wijzen we op bewijs dat strategische kiezers vaak negatieve emoties ervaren wanneer ze stemmen op de partij die betere verkiezingsvooruitzichten heeft. Het gaat om vormen van verdriet, zoals spijt of teleurstelling, maar ook walging, afkeer, frustratie of schaamte.
Neem bijvoorbeeld de getuigenis van Arturo Erdély, een strategische stemmer bij de Mexicaanse verkiezingen van 2022: ‘Ik denk dat de strategische stem ook een trieste stem is, een zéér trieste stem, maar noodzakelijk gezien het trieste panorama dat onze kwetsbare democratie doormaakt, die vandaag meer dan ooit wordt bedreigd door de huidige regering’.
Geen verdriet of schaamte? Kans dat je geen strategische kiezer bent
De negatieve emoties die strategische kiezers ervaren wanneer ze strategisch stemmen, zijn tekenen van het morele verlies dat ze zichzelf opleggen. Om terug te komen op de emotietest: als je niet ten minste enkele van de hierboven genoemde negatieve emoties zou ervaren wanneer je nadenkt over hoe je je voelt als je op de partij met de beste kansen op winst stemt, is de kans groot dat je geen strategische kiezer bent.
Het is waarschijnlijker dat je gewoon een onbesliste kiezer bent met interesse in verkiezingscalculaties. Je bent een zwevende, en geen strategische stemmer.
Na de verkiezingen: ranked voting
Na de verkiezingen zouden strategische stemmers er verstandig aan doen om zich te mobiliseren en campagne te voeren voor de invoering van een ranked voting-kiessysteem zoals het Borda-stelsel. Deze stemmethoden worden momenteel niet gebruikt bij de Nederlandse parlementsverkiezingen.
Dat is jammer, vooral omdat ze kiezers in staat stellen om meer partijen of kandidaten in volgorde van voorkeur te rangschikken, in plaats van al hun stemmen op één partij of kandidaat te concentreren. Door dit te doen, houdt ranked voting strategisch stemmen mogelijk, maar helpt het kiezers ook om ten minste een deel van hun steun uit te spreken voor de partij of kandidaat waarop zij onder idealere omstandigheden zouden hebben gestemd. Het kan de omvang van het morele verlies verminderen en negatieve emoties verzachten.