Tussen veiligheid en kwaliteit van leven: De complexe realiteit van 1:1 zorg
In de gehandicaptenzorg in Nederland wordt regelmatig zorg geboden waarbij één begeleider de hele dag exclusief verantwoordelijk is voor één cliënt. Deze vorm van ondersteuning kan veiligheid en rust bieden, maar brengt ook risico’s met zich mee. Dat blijkt uit het eerste onderzoek naar 1:1 zorg bij volwassenen in de langdurige gehandicaptenzorg door LUBEC Universiteit Leiden, Ipse de Bruggen en Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE).
Tot nu toe is er internationaal weinig kennis beschikbaar over 1:1 zorg. Er bestaan uiteenlopende meningen over de positieve en negatieve gevolgen van deze zorgvorm. Sommige professionals en betrokkenen zien de positieve kanten, zoals toegenomen rust en veiligheid voor zowel cliënten als zorgverleners. Anderen maken zich zorgen over mogelijk verlies van autonomie, sociale isolatie en het ontstaan van rigide zorgstructuren die meer beperkend dan ondersteunend werken. Dit verkennende onderzoek probeert voor het eerst inzicht te krijgen in hoe 1:1 zorg wordt ingezet.
Belangrijkste bevindingen
In het onderzoek is door middel van enquêtes en interviews bij betrokkenen uitgevraagd welke factoren een rol spelen bij de start van 1:1, de impact van 1:1 en onder welke condities dit weer afgebouwd kan worden. Vaak wordt 1:1 zorg gestart in ingewikkelde situaties wanneer het gedrag van iemand escaleert en de veiligheid in het geding is. Teams voelen zich dan soms handelingsverlegen en kiezen voor deze intensieve vorm als laatste redmiddel.
1:1 zorg kan zorgen voor rust en stabiliteit. Na de start neemt het aantal incidenten vaak af, krijgt het team weer vertrouwen en cliënten kunnen deelnemen aan dagelijkse activiteiten.
Afhankelijk
Maar er zijn ook risico’s. Cliënten kunnen afhankelijk worden van de intensieve begeleiding, een ook voor begeleiders is het zwaar om langdurig volledig beschikbaar te zijn voor één persoon. Hoofdonderzoeker dr. Yvette Dijkxhoorn (LUBEC Universiteit Leiden) zegt hierover: '1:1 zorg kan tijdelijk rust brengen, maar het moet niet als blijvende oplossing gezien worden. Het is vooral bedoeld als tijdelijke interventie met duidelijke doelen. Het verminderen van de 1:1 zorg is ingewikkeld, maar in bepaalde situaties wél mogelijk, zeker als je stuurt op die doelen, ze tijdig evalueert en als er goed binnen het team wordt samengewerkt.'
Uit het onderzoek blijkt ook dat zorgverleners bij sommige cliënten niet meer scherp hebben waarom de 1:1 zorg ooit is gestart. ;Dan is het een gegeven geworden,' aldus Dijkxhoorn. Ze benadrukt dan ook het belang van een duidelijk plan vanaf de start. 'Bedenk van te voren goed hoe bijvoorbeeld de autonomie, van iemand die dit soort intensieve begeleiding krijgt, weer kan worden opgebouwd als de doelen behaald zijn.'
Kwaliteit boven kwantiteit
Ook uit het internationale literatuuronderzoek blijkt dat meer begeleiding niet automatisch leidt tot betere zorg. Belangrijker is hoe de begeleiding wordt vormgegeven. Daarnaast speelt de context een grote rol. Factoren zoals de stabiliteit in het team en de fysieke omgeving bepalen mede of 1:1 zorg succesvol kan worden verminderd.
Aanbevelingen
De onderzoekers doen een aantal aanbevelingen aan zorgorganisaties en beleidsmakers om 1:1 zorg doelgerichter en zo mogelijk ook tijdelijk in te zetten:
- Formuleer bij de start heldere doelen, een tijdpad en structurele evaluatiemomenten. Heb aandacht voor de mogelijke negatieve impact.
- Zie afbouw niet als doel, maar focus op wat er voor deze persoon opgebouwd kan worden, bijvoorbeeld opbouw van zelfstandigheid, autonomie en sociale contacten. Faciliteer ook teamondersteuning, reflectie, erken de extra tijd en inzet die dit proces kost
Startpunt voor verdere kennisontwikkeling
Het onderzoek biedt een eerste blik op 1:1 zorg in Nederland. De onderzoekers benadrukken dat dit een startpunt is. 'Er is meer kennis nodig over hoe en wanneer 1:1 zorg echt bijdraagt en hoe het afbouwen van 1:1 zorg, waar mogelijk, in de praktijk beter kan worden ondersteund,' aldus Dijkxhoorn. 'Met als belangrijkste uitgangspunt dat mensen met een verstandelijke beperking en complexe ondersteuningsbehoeften een leven kunnen leiden dat voor hen betekenis heeft en waardevol is.'
Meer informatie of interviewverzoeken?
Stuur een bericht naar Rob Schaap, communicatieadviseur van CCE, via robschaap@cce.nl .