Risico’s voor advocaten in kroongetuigenzaken en bij het gebruik van extra beveiligde communicatiemiddelen
Hoe zorg je ervoor dat de kroongetuigenregeling een veilig middel is voor zowel de kroongetuige als de advocaat? Hoe waarborg je de vertrouwelijkheid van (online) gesprekken tussen advocaten en hun cliënten? En wat zijn de risico’s van extra beveiligde communicatiemiddelen?
In opdracht van de Nederlandse orde van advocaten heeft een onderzoeksteam van de afdeling Strafrecht twee onderzoeken uitgevoerd: een onderzoek naar de impact van (een uitbreiding van) de kroongetuigenregeling op de veiligheid van advocaten, en een onderzoek naar het gebruik van extra beveiligde communicatiemiddelen door advocaten. Voor beide onderzoeken hebben de wetenschappers onder meer advocaten, (oud-)dekens en medewerkers van het Openbaar Ministerie en het Nederlands Forensisch Instituut geïnterviewd. Ook hebben zij gekeken naar de situatie in andere landen, waaronder Italië, Frankrijk en de Verenigde Staten. De onderzoeken zijn in oktober 2023 afgerond. Het onderzoek naar de extra beveiligde communicatiemiddelen is op 4 april gepubliceerd.
De veiligheid van kroongetuigen
Uit het kroongetuigenonderzoek blijkt dat als advocaten kroongetuigen bijstaan dat een grote impact kan hebben op hun veiligheid en hoe zij hun baan moeten uitvoeren. Die impact is het meest nadrukkelijk zichtbaar geworden in het Marengo-proces, met de schokkende moorden op Reduan B., Derk Wiersum en Peter R. de Vries. Maar ook in andere zaken hebben kroongetuigenadvocaten en hun directe omgeving te maken (gehad) met dreigingen en soms ingrijpende veiligheidsmaatregelen. Uit het onderzoek blijkt dan ook dat op dit moment maar een beperkt aantal advocaten bereid lijkt om kroongetuigen bij te staan als advocaat.
Mede naar aanleiding van inzichten uit andere landen, bevelen de onderzoekers dan ook aan om pas kroongetuigen te gebruiken wanneer de veiligheid van alle betrokkenen, waaronder van de advocaten die de kroongetuigen bijstaan, voldoende is gewaarborgd. Die waarborg is volgens de onderzoekers ook noodzakelijk voordat de kroongetuigenregeling verder kan worden uitgebreid.
Op dit moment is de kroongetuigenregeling alleen bedoeld om mensen die van een zwaar misdrijf worden verdacht over de streep te trekken om als kroongetuige te getuigen tegen andere verdachten. Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Yeşilgöz-Zegerius wil dat ook criminelen die van een lichter misdrijf worden verdacht, zogenaamde ‘kleine vissen’, kroongetuigen kunnen worden.
Daarnaast achten de onderzoekers het van belang dat kroongetuigen goede rechtsbijstand kunnen krijgen en er dus voldoende advocaten bereid zijn om hen bij te staan.
Extra beveiligde communicatiemiddelen
Het onderzoek naar extra beveiligde communicatie heeft duidelijk gemaakt dat advocaten zich sterk bewust zijn van het belang van vertrouwelijkheid. Cliënten moeten vertrouwelijk met hun advocaten kunnen communiceren, zonder inmenging van de buitenwereld. En andersom geldt dat advocaten die vertrouwelijkheid moeten kunnen waarborgen, doordat zij in principe niet met de buitenwereld delen wat met hun cliënten is besproken. Voor een deel van de advocaten is dat een reden om te kiezen voor extra beveiligde communicatiemiddelen zoals chatapplicaties, extra beveiligde e-mail of cryptotelefoons. Uit het onderzoek is niet gebleken dat advocaten druk of dwang ervaren om extra beveiligde communicatiemiddelen te gebruiken.
Maar het gebruik van extra beveiligde communicatiemiddelen kan wel risico’s met zich meebrengen. Zo kunnen de integriteit en de onafhankelijkheid van advocaten onder druk komen te staan. De grootste risico’s zien de onderzoekers voor de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaat en cliënt. Om ervoor te zorgen dat cliënten en hun advocaten vertrouwelijk kunnen blijven communiceren, moet het voor opsporingsorganisaties, zoals het Openbaar Ministerie, direct duidelijk zijn dat het om dat soort vertrouwelijke informatie gaat. De onderzoekers adviseren de advocatuur én overheid om te kijken naar technische manieren om ervoor te zorgen dat vertrouwelijke communicatie ook daadwerkelijk vertrouwelijk blijft, bijvoorbeeld door het gebruik van e-mailherkenning of de inrichting van een specifiek (e-mail)platform voor advocaten.