Slice of 'Zeeuws' life: de complexe verhalen achter menselijke begravingen in Koudekerke
Een team van drie studenten verbonden aan de Universiteit Leiden werpt een nieuw licht op het leven, het dieet, de gezondheid en de mobiliteit van individuen die begraven liggen op de historische kerkplaats in Koudekerke, Zeeland. Het project, een samenwerking met de Walcherse Archeologische Dienst en gefinancierd door de Gemeente Veere, onderzoekt menselijke skeletresten die in 2019 zijn opgegraven. Het interdisciplinaire onderzoek legt complexe verhalen bloot van de Late Middeleeuwen tot het begin van de 20e eeuw. De Leidse archeologen Dr. Letty ten Harkel, Dr. Jason Laffoon en Dr. Rachel Schats begeleiden de drie studenten.
Radiokoolstofdatering
Studente Lieke richtte zich op radiokoolstofdatering en voedingsreconstructie door middel van stabiele isotopenanalyse. 'Oorspronkelijk dachten we dat de vindplaats vier verschillende begrafenisfasen vertegenwoordigde,' legt ze uit. 'Maar radiokoolstofdatering van één individu uit elke stratigrafische laag onthulde een ander beeld.' De drie onderste lagen dateerden allemaal uit de 13e-14e eeuw, terwijl alleen de bovenste begraving dateerde uit de moderne tijd - waarschijnlijk tussen het einde van de 17e en het begin van de 20e eeuw. Dit kwam overeen met historische gegevens die aangeven dat er na 1869 geen begravingen meer plaatsvonden in de kerk.
Lieke's isotopenanalyse van het dieet maakte gebruik van koolstof- en stikstofwaarden geëxtraheerd uit bot- en dentinecollageen, waarbij molaren en botmonsters werden vergeleken om veranderingen in het dieet van kindertijd tot volwassenheid te volgen. De resultaten onthulden variaties in eiwitbronnen, die waarschijnlijk verband hielden met milieu- en culturele factoren, zoals de consumptie van voedsel uit de zee of vlees van schapen die op zoutmoerassen graasden. 'We combineren dit met gegevens over mobiliteitsisotopen, niet alleen strontium en zuurstof maar ook zwavel,' zegt ze. 'Zwavelisotopen geven informatie over zowel dieet als mobiliteit en hun analyse is nog maar zelden toegepast in de Nederlandse archeologie. Samen met onze multi-sample aanpak is deze methodologie zeer innovatief.'
Werk-gerelateerde ziekten
Rachel, een masterstudent Archeologie, richt zich op wervelpathologieën als indicatie voor fysieke stress en arbeid. 'Ik kijk naar letsels aan de wervelkolom, met name de knobbels van Schmorl en tekenen van slijtage,' zegt ze. 'Deze worden vaak veroorzaakt door zwaar tillen of langdurig buigen.' Ondanks het kleine aantal individuen, 18 in totaal, heeft Rachel al een hoge mate van rugslijtage waargenomen, wat wijst op een fysiek veeleisende levensstijl.
Haar onderzoek draagt bij aan bredere vragen over arbeidspatronen, gezondheidstoestand en sociale status, door Koudekerke te vergelijken met een Zeeuwse kustgemeenschap, Klaaskinderkerke. 'We proberen als het ware tussen de botten te lezen om de ervaringen van deze mensen te begrijpen,' voegt ze eraan toe.
Migratiepatronen
Bjorn gebruikt strontium- en zuurstofisotopenanalyse om mobiliteit te onderzoeken. 'Door het tandglazuur te analyseren, dat in de kindertijd wordt gevormd, kunnen we bepalen of individuen lokaal waren of van elders kwamen,' legt hij uit. De zuurstofresultaten zijn nog niet bekend, maar de strontiumresultaten geven al interessante inzichten. 'We vergelijken de isotopenwaarden van de tanden met lokale basiswaarden. Als ze buiten het verwachte bereik vallen, suggereert dat migratie.'
Het bredere doel van het onderzoek is om de sociale geschiedenis van Koudekerke te reconstrueren en te begrijpen hoe deze Zeeuwse gemeenschap paste in regionale mobiliteitspatronen tijdens de Late Middeleeuwen. 'Op één na hebben alle individuen een niet-lokaal strontiumsignaal. Op basis van de strontium isoscape van Nederland door Kootker et al. (2016) kan heel Nederland, behalve Oost-Limburg, worden uitgesloten als mogelijke plaats van herkomst. Waar deze individuen vandaan zouden kunnen komen, moet nog verder worden onderzocht. Het zou kunnen wijzen op verbindingen met gebieden zoals het huidige België of het Verenigd Koninkrijk,' zegt Bjorn. 'Dat zou fascinerende inzichten bieden in de verplaatsingen door het Scheldegebied.'
Rijker begrip van het verleden
De skeletcollectie, die momenteel wordt uitgeleend aan de Universiteit Leiden, zal uiteindelijk worden teruggebracht naar de regio. Naarmate het onderzoek vordert, draagt het werk van Lieke, Rachel en Bjorn bij aan een rijker begrip van het verleden van Koudekerke, de mensen, hun afkomst, ontberingen en eetgewoonten, en biedt het een kijkje in het dagelijks leven van de mensen die ooit in dit historische Nederlandse dorp leefden en stierven. Als alle analyses klaar zijn, is het doel een gezamenlijke publicatie om de resultaten beschikbaar te maken voor de bredere gemeenschap.