Karel Berkhoff benoemd tot bijzonder hoogleraar: ‘Focus op Oekraïense geschiedenis een mijlpaal’
Per 1 september is Karel Berkhoff benoemd tot bijzonder hoogleraar Oekraïense geschiedenis. In deze mede door de KNAW mogelijk gemaakte positie zal hij zich voornamelijk gaan bezighouden met donkere momenten uit de recente Oekraïense geschiedenis: de vervolgingen die in de eerste helft van de twintigste eeuw in het land hebben plaatsgevonden.
Toen Berkhoff als student Ruslandkunde en geschiedenis voor het eerst kennismaakte met de geschiedenis van Oekraïne, was hij een van de weinigen die erdoor gegrepen werd. ‘Ik vond het meteen intrigerend lastig’, blikt hij terug. ‘Al die talen, etnische groepen en regio’s die dan weer onder Polen vielen, dan weer onder de Sovjet-Unie. Bovendien hield destijds vrijwel niemand in het vakgebied zich expliciet met Oekraïne bezig. Ik ben in dat gat gesprongen met het idee dat ik wel zou kijken waar ik uitkwam.’
Hoogleraarschap
Na een eerdere nevenactiviteit als chief historian voor een nieuw te bouwen Holocaustcentrum in Kyiv, dat helaas vrijwel stil is komen te liggen, en een functie als historicus bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, is Berkhoff nu bij de Universiteit Leiden beland. Sinds 1 september 2025 bekleedt hij hier voor één dag per week de mede door de KNAW ingestelde bijzondere leerstoel Geschiedenis van Oekraïne in de twintigste eeuw, met bijzondere aandacht voor vervolging. De overige dagen blijft hij als Oekraïne- en holocaustspecialist werkzaam voor datzelfde NIOD.
Berkhoff: ‘Ik vind het mooi dat deze leerstoel aangeeft dat de geschiedenis van Oekraïne recht heeft van bestaan. Waar het voorheen in onderzoek en onderwijs vaak vooral over de Sovjet-Unie of Rusland moest gaan, kunnen we nu gericht een extra perspectief toevoegen.’ Daarbij zal zijn focus liggen op wat Berkhoff ‘de meest tragische delen’ van de Oekraïense geschiedenis noemt, namelijk de vervolgingen die voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog in het land hebben plaatsgevonden. ‘De Oekraïense geschiedenis kent een reeks voorvallen van massaal geweld. Daar rusten nog allerlei taboes op, maar mensen in Oekraïne zijn er wel degelijk mee bezig dat bijvoorbeeld hun oma ooit naar Duitsland is gedeporteerd. Juist bij zo’n pijnlijk verleden kan het helpen dat een buitenlander er met een zekere afstand naar kan kijken. De huidige oorlog is daarbij uiteraard nooit ver weg.’
Oekraïne in de collegezaal
Ook de Leidse studenten kunnen binnenkort profiteren van deze blik. ‘Ik hoop de komende vijf jaar een aantal colleges te kunnen geven over Oekraïne en de context waarin je dat land zou kunnen begrijpen’, licht Berkhoff toe. ‘Natuurlijk is er ook veel te zeggen voor nationale geschiedschrijving, maar juist door de fluctuerende grenzen fungeert Oekraïne vaak als een prisma om grotere zaken te bekijken, zonder dat je daarbij in het traditioneel Russische of juist anti-Russische perspectief vervalt. Op een gegeven moment zullen er misschien ook mensen in de collegebanken belanden die nauwer dan vroeger betrokken zijn bij het land. Dat zou ik erg leuk vinden, net als het begeleiden van scripties of zelfs een promotie.’