Hoogleraar Kinderrechten: 'Denk aan de kinderen bij al je besluiten'
Hoogleraar Ton Liefaard zet zich al vanaf de start van zijn wetenschappelijke carrière in om de positie van kinderen te verbeteren. In zijn onderzoek hebben kwetsbare kinderen zelf ook een stem. Sinds 2012 bekleedt hij aan de Universiteit Leiden de UNICEF-leerstoel kinderrechten. Die is uniek in de wereld.
Dat de Universiteit Leiden vooralsnog de enige is met zo’n leerstoel, komt waarschijnlijk doordat hier al vroeg veel belangstelling was voor het jeugdrecht. Nadat alle landen – op de VS na – het Kinderrechtenverdrag van 1989 hadden ondertekend, besloot Leiden om het jonge vakgebied Jeugdrecht samen met de VN-Kinderrechtenorganisatie verder te ontwikkelen.
In 2012 konden studenten voor het eerst de master Jeugdrecht volgen en sinds 2015 is er ook een Engelstalige master Internationale Kinderrechten, twee programma’s die verder nergens worden aangeboden. De studenten komen na hun afstuderen op allerlei plekken terecht: de rechtbank, de advocatuur, het instituut Kinderombudsman, het maatschappelijk middenveld, kinderrechtenorganisaties, ministeries, internationale organisaties zoals Unicef, UNHCR (de VN Vluchtelingenorganisatie), de Europese Commissie, de Raad van Europa.
Familierelaties
Liefaard en zijn team doen juridisch onderzoek waarin ze kijken hoe wetgeving en rechtspraak zich verhouden tot internationale kinderrechten. Daarnaast doen ze interdisciplinair onderzoek waarbij ze sociaalwetenschappelijke methoden gebruiken. Zo hebben ze onlangs op de eilanden Bonaire, Saba en Eustatius onderzoek gedaan naar familierelaties. Liefaard: ‘Dit gaf per eiland een goed beeld van familierelaties, de spanningen en problemen, en wat Nederland zou kunnen doen om vrouwen- en kinderrechten te beschermen.’ Liefaard en zijn collega’s werken nu op verzoek van de eilanden verder met praktische aanbevelingen uit het onderzoek: hoe zou de politieke agenda moeten worden, hoe kunnen professionals met dit thema verder?
Geduld en realiteitsbesef
Dat vrijwel alle landen het Kinderrechtenverdrag hebben ondertekend, betekent niet dat kinderrechten ook overal hoog op de agenda staan. Maar omdat het verdrag bijna universeel wordt omarmd, kun je wel elke overheid aanspreken op haar commitment, zegt Liefaard. ‘Daarom kun je het in de moeilijkste omstandigheden en met de akeligste overheden over kinderen hebben.’
Altijd aan tafel proberen te komen, hoe verschrikkelijk een regime ook is; het is niet per se het beeld waarmee internationale studenten naar Leiden komen. Liefaard: ‘Soms zie je in je leslokaal dromen uit elkaar spatten. Internationale studenten hebben vaak idealen die ze in hun eigen land willen verwezenlijken. Ze willen daar kinderen helpen die kwetsbaar zijn. Al vrij snel beseffen ze in welke realiteit dat zou moeten gebeuren, en dan schrikken ze enorm. Want hoe kun je werken aan kinderrechten in een land waar de overheid niet functioneert, waar het maatschappelijk middenveld niet mag bestaan?’ Liefaard spoort hen aan reëel te blijven over wat ze kunnen betekenen. ‘Blijf geduldig, ga altijd het gesprek aan, ook met de overheid, hanteer een langetermijnperspectief. Dan kun je betekenisvolle dingen doen, voor de kinderen van nu en morgen.’
Alle beleid treft ook kinderen
Over de stand van de kinderrechten in Nederland is Liefaard niet onverdeeld positief. ‘We hebben een heel prettig land om in op te groeien. Het is veilig, het is antiautoritair, er zijn goede scholen. Kinderen kunnen spelen op straat, ze hebben een gevoel van vrijheid. Maar als je zorg nodig hebt, als je niet in Nederland geboren bent of als je in aanraking komt met justitie, spelen ineens allerlei factoren een rol waardoor een kinderleven helemaal niet zo vrij en blij is. Systemen die niet leveren wat zou moeten. Kinderen die klem zitten tussen instanties en professionals.’
En wat vaak wordt vergeten: dat beslissingen die niet direct over kinderen gaan, wel een negatief effect op kinderen kunnen hebben. Hij noemt als voorbeeld gezinnen die werden afgesloten van water omdat ze de rekening niet konden betalen. Dat mocht niet van de rechter, die daarbij verwees naar het Kinderrechtenverdrag. Liefaard: ‘Als je kinderrechten serieus neemt, moet je ervoor zorgen dat je kinderen voldoende in beeld hebt op het moment dat jouw beslissing, beleid of handelen, kinderen direct of indirect raken. En betrek kinderen zelf bij het vinden van oplossingen.’
Dit artikel staat in de nieuwste editie van het Alumnimagazine Leidraad. Lees het volledige magazine.