Politieke onrust in Turkije: is er een toekomst voor democratie?
De arrestatie van de Ekrem İmamoğlu, burgemeester van Istanbul, schudde de Turkse politiek flink wakker. Samen met tientallen andere leden van de grootste oppositiepartij werd hij opgepakt. Dr. Berk Esen, hoogleraar Politieke Wetenschappen aan de Sabancı Universiteit in Turkije, gaf een gastlezing over de toekomst van de Turkse politiek.
Sinds 2002 heeft de regerende Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) de democratische instituten in Turkije verzwakt en president Erdoğan’s macht verder uitgebreid. Met name na een wijzing van de grondwet in 2017 waardoor de president steeds meer bevoegdheden kreeg. Toch lukt het de oppositiepartij om de machtspositie van AKP te blijven uitdagen.
De arrestatie van Ekrem İmamoğlu op 19 maart markeert een verdere stap richting autocratie, vergelijkbaar met landen als Rusland of Venezuela, waar verkiezingen geen echte verandering meer mogelijk maken. De actie leidde tot protesten en een hernieuwde opleving van de oppositie. Op 12 mei gaf Dr. Berk Esen een gastlezing in Den Haag, en sprak hij met ons over de arrestatie en de democratische toekomst van Turkije.
Wat zegt de arrestatie van burgemeester Ekrem İmamoğlu over de huidige autoritaire koers in Turkije?
‘De arrestatie van İmamoğlu is een aanval op wat er nog over is van Turkije’s electorale instituties en vormt een ernstig risico op een volledige terugval in autocratie. İmamoğlu is de presidentskandidaat van de oppositie en scoort momenteel hoger dan Erdoğan in de peilingen. Zijn arrestatie is dus geen gerichte actie tegen één politicus, maar een directe aanval op de grootste oppositiepartij en het recht van de kiezer om zijn vertegenwoordigers te kiezen.’
Ondanks de autoritaire koers van de AKP heeft de oppositie belangrijke electorale successen geboekt. Hoe verklaart u die veerkracht?
‘De veerkracht van de oppositie komt voort uit twee hoofdredenen. Ten eerste is de Turkse samenleving bijzonder divers. Door etnische en religieuze verschillen is het lastig voor de regeringspartij om brede steun voor haar beleid te verkrijgen.
Ten tweede heeft de grootste oppositiepartij uitstekend werk geleverd in het verenigen van andere oppositiepartijen. Dat was essentieel voor de overwinningen tijdens de lokale verkiezingen van 2019. Dankzij die winst kreeg de oppositie toegang tot publieke middelen en bestuurlijke platforms. Hierdoor konden ze diensten verlenen aan miljoenen mensen en in feite een parallel bestuur opzetten naast de centrale overheid. Dat vergrootte hun draagvlak aanzienlijk, wat uiteindelijk leidde tot winst bij de lokale verkiezingen van 2024.’
Wat onderscheidt de politieke crisis in Turkije van andere autoritaire regimes wereldwijd?
‘We zien wereldwijd een golf van autocratisering – niet alleen in het mondiale Zuiden, maar ook in gevestigde democratieën in het Westen. In de Verenigde Staten zorgde Trump bijvoorbeeld voor institutionele conflicten en viel zijn regering de rechterlijke macht, het ambtenarenapparaat en de media aan.
Ik denk dus niet dat Turkije helemaal uniek is, maar twee zaken vallen wel op. Ten eerste is de afbraak van de democratie in Turkije relatief geleidelijk verlopen. Daardoor zijn er nog steeds electorale instituties in stand gebleven. Ten tweede blijft de grootste oppositiepartij, ondanks 23 jaar buiten de regering, levensvatbaar en in staat om serieuze uitdagingen aan te gaan met de regerende partij.
Er is een tendens om Turkije gelijk te stellen aan Erdoğan, maar in werkelijkheid is er een levendige oppositie die ongeveer de helft van het electoraat vertegenwoordigt – misschien zelfs meer op dit moment.’
Wat geeft u de motivatie om dit onderwerp te blijven bestuderen en bespreekbaar te maken?
‘Als Turkse staatsburger voel ik me diep verbonden met de republikeinse en seculiere tradities van het land en blijf ik hopen op een terugkeer naar democratisering. Ik ben geen politicus – alleen academicus – maar ik blijf de waarde zien om te belichten wat er in mijn land gebeurt. Als onderzoeker van democratische erosie en autocratisering voel ik een professionele én ethische verantwoordelijkheid om bij te dragen aan het vakgebied en mijn studenten te informeren.’