Hora est! Expositie toont de rituele wereld van het promoveren
Een knalroze pluchen proefschriftkaft, antieke promotieprenten, een pannetje gestolde lak: de lustrumexpositie Hora est! in de Oude UB neemt je mee in de rituele maar ook eigenzinnige wereld van promoties. Van plechtige ceremonies tot geruststellende pedellenhumor.
De vergelijking met een trouwdag is snel gemaakt, beaamt pedel Tineke Schutte in een interview over de expositie. Reikhalzend maar ook met een flinke portie zenuwen kijkt de promovendus uit naar de grote dag. Ten overstaan van collega’s, familie en vrienden staat de kandidaat in het brandpunt van de belangstelling en is er feest na afloop van dit eeuwenoude ritueel.
De universiteit bestaat dit jaar 450 jaar en ter ere daarvan organiseerde het Bureau Pedel samen met het Alumnibureau deze expositie over proefschriften en promotierituelen door de eeuwen heen. Ook wordt ingezoomd op enkele pioniers, zoals de eerste vrouwelijke promovendus bij Rechten (Lizzy van Dorp) en de eerste Indonesische promovendus (Hoesein Djajadiningrat). Te zien zijn bijzondere prenten, boeken en voorwerpen uit de collecties van het Academisch Historisch Museum, de Universiteitsbibliotheek Leiden en het Bureau Pedel.
Diversiteit aan proefschriften
Schutte is de eerste vrouwelijke pedel in de Leidse geschiedenis. ‘Drieënhalf jaar geleden kwam ik hier als nieuwkomer aan. Mij viel direct op hoe divers proefschriften eruitzien. Sommige hebben een opvallende voorkant met bijvoorbeeld een knalroze pluchen kaft, een kunstzinnige illustratie of een grappige strip die het onderwerp verbeeldt. Andere proefschriften zijn juist weer heel strak en sober.’
Ook de vorm varieert: ze wijst op een reusachtig proefschrift in een doorzichtige bak van een promovendus van de Academie der Kunsten. Verderop ligt het dunste proefschrift met slechts 45 bladzijden. Daarnaast zijn replica’s te zien van de rijk geïllustreerde titelbladen van de allereerste proefschriften eind 16e eeuw.
Lakzegelpannetje
De expositie biedt ook een kijkje in de keuken van het Bureau Pedel. Zo ligt in een vitrinekast het rood gestolde lakzegelpannetje waarmee de vorige pedel, Willem van Beelen, zelf het statige lakzegel voor de promotiebullen maakte. Schutte: ‘Lange tijd kon hij dat nog goed alleen af met zo’n 140 promoties per jaar. Dat werden er tegen zijn vertrek in 2016 zo’n 400. Nu gaan we al naar de 600 promoties per jaar en maakt onze reproductieafdeling alle lakzegels.’ Het is dus topdrukte voor Bureau Pedel en daarom is er sinds kort een nieuw reserveringssysteem waarbij de promovendus zelf kan zien welke data er nog beschikbaar zijn.
-
Vitrinekast met het lakzegelpannetje. -
Links Rob Vervark van het Bureau Pedel, verantwoordelijk voor alle administratie rondom promoties. -
Rector Hester Bijl blikt bij de opening terug op haar eigen promotie. -
Rector Hester Bijl met links oud-rector Douwe Breimer en rechts van haar oud-rector Paul van der Heijden. -
De medewekers die bijdroegen aan de expositie: Kasper van Ommen, Hanneke Wiessing, Corrie van Maris, Minke Holleman, Jip de Bloois, Jos Damen. -
Poster van een menukaart na een promotie. -
-
Lekenpraatje
Er verandert meer in de wereld van het promoveren. Sinds 2024 mogen alle leden van de oppositiecommissie een toga aan dus ook als ze geen professor zijn. En promovendi zijn sinds de start van dit collegejaar verplicht een lekenpraatje te houden voorafgaand aan hun verdediging - zodat ook vrienden en familie begrijpen waar het onderzoek over gaat. Een monitor op de expositie toont live beelden van de promoties van die dag. Aan Schutte en de andere pedellen, Erick van Zuylen en Frank Geerlings, de taak om de ceremonie in goede banen te leiden. Schutte: ‘We bespreken het protocol en het ritueel en hebben altijd een paar grappen achter de hand om zenuwachtige kandidaten op hun gemak te stellen. Dat wordt zeer gewaardeerd, zo horen we vaak achteraf.’
Padel
De humor van de pedellen klinkt ook door op de expositie. In een van de vitrines ligt de sportbroek van pedel Van Zuylen met daarop gedrukt de woorden ‘padel’ en ‘pedel’. Een cadeautje dat hij van vrienden kreeg. ‘Door de populariteit van deze balsport spreken steeds meer mensen ons per ongeluk aan met ‘padel’, aldus Schutte. Pedel is afgeleid van pedellus, een Latijns woord voor stafdienaar van academische plechtigheden.
Opening
‘Achter elk proefschrift zit een verhaal’, aldus rector Hester Bijl bij de opening op 2 juni. Na jarenlang zwoegen is de promotie de bekroning van al het harde werken. Ze refereerde aan haar eigen promotie aan de TU Delft en het bevrijdende moment toen de pedel binnenkwam en met de gevleugelde woorden ‘hora est!’ (het is tijd) haar promotie ritueel afsloot. ‘Studeren, promoveren, publiceren van onderzoeksresultaten… dat is een soort drieslag voor de wetenschapper, voor de onderzoeker. Aan alle drie geven we aandacht in dit lustrumjaar.’*
Vanwege haar pensioen is het nu ook 'hora est!' voor pedel Schutte. ‘Deze expositie is een mooie afsluiting van mijn tijd bij de universiteit. Hiermee willen we de bijzondere wereld van promoties en het werk van een pedel met een breder publiek delen.’
*Bekijk ook de lustrumexpositie De eeuwige student over 450 jaar studeren in de Hortus botanicus (t/m 26 oktober 2025) en binnenkort komt de vernieuwe website van Leiden Discoveries online over bijzondere Leidse ontdekkingen.