‘Democratie is niet vanzelfsprekend, het vraagt om blijvende betrokkenheid'
In een tijd van toenemende polarisatie en afnemend vertrouwen staat de rechtsstaat onder druk. Het systeem zoals wij dat nu kennen, kreeg 177 jaar geleden pas vorm bij de grondwetsherziening van 1848. Historica Carla Hoetink benadrukt: ‘De democratische rechtsstaat is oorspronkelijk ontworpen om geweld en revolutie te voorkomen.’
Gedeeld eigenaarschap
Carla Hoetink opent de leergang 'Academie voor de Rechtsstaat' met de vraag: als de rechtsstaat onder druk staat, hoe kunnen we dat dan herkennen? Haar betrokkenheid is zowel professioneel als persoonlijk. ‘Voor mij draait het om twee pijlers: mijn fascinatie voor de politiek en haar instituties, en het besef dat we steeds opnieuw moeten uitleggen waarom die ertoe doen. Democratie en rechtsstaat zijn geen vanzelfsprekendheden: ze worden voortdurend ter discussie gesteld. Het is cruciaal om helder uit te leggen wat ons politieke systeem inhoudt, waarom het waardevol is en hoe het zich historisch heeft ontwikkeld.’
Collectieve besluitvorming, gedeelde verantwoordelijkheid
Volgens Hoetink is democratie geen systeem voor snelle oplossingen, maar een proces van gezamenlijke besluitvorming gericht op brede steun en verantwoording. ‘Het gaat om meebeslissen over wie de macht uitoefent en om wetsbescherming wanneer je rechten of belangen in het geding zijn. Dat vraagt kennis van het systeem en een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel om het te laten functioneren.’
Zo’n bewustzijn en gedeeld besef bevorderen draagvlak en versterken het gevoel voor democratische waarden en persoonlijke verantwoordelijkheid: de fundamenten van een veerkrachtige rechtsstaat.
Historisch bewustzijn als fundament
Hoetink stelt dat democratisch bewustzijn begint met historisch inzicht: ‘Waarom zijn instituties ingericht zoals ze zijn? Welke historische context heeft die inrichting bepaald?’ De parlementaire democratie is het resultaat van politieke keuzes en historische crises. ‘Betekenisvolle verandering is alleen mogelijk als we begrijpen waarom checks and balances zijn ontstaan, de geschiedenis toont wat er op het spel stond.’
Dat inzicht staat centraal in de leergang, waarin deelnemers de dialoog aangaan met wetenschappers en vakgenoten. Bezoeken naar diverse instellingen, zoals de Tweede Kamer, worden gecombineerd met gesprekken over actuele kwesties. Thema’s zijn onder meer de normalisering van extremere opvattingen en de ruimte voor ambtenaren om zich publiekelijk uit te spreken. ‘De uitwisseling tussen theorie, praktijk, disciplines en sectoren verdiept het inzicht van deelnemers in het systeem en in hun eigen rol daarin.’
Door historische en institutionele patronen te herkennen, worden abstracte principes concreter. Hoetink: ‘Deelnemers gaan met een andere blik naar hun professionele omgeving kijken en stellen scherpere, fundamentelere vragen. Die reflectie verbreedt hun perspectief en versterkt hun democratisch kompas.’
Van waarden naar handelen
Een kernonderdeel van de leergang is het ontwikkelen van dat democratisch kompas. ‘Deelnemers verkennen de fundamentele waarden van de democratische rechtsstaat – en hoe beleid, bestuur en rechtspraak op elkaar inwerken. Wat betekent dat voor hun eigen rol en verantwoordelijkheid?’
Hoetink herinnert zich een deelnemer van de brandweer die indruk maakte: ‘Hij wees erop dat brandweerlieden vaak pas worden geraadpleegd als het beleid al heeft gefaald. Zij hopen eerder betrokken te worden bij het beleidsproces, om met hun inzichten bij te dragen vóórdat problemen escaleren. Dat vereist inzicht in machtsverhoudingen en besluitvorming en in de invloed die je daarin kunt uitoefenen. Precies dat biedt deze leergang.’
Ruimte voor reflectie en voor twijfel
De leergang biedt ook ruimte voor kritische reflectie, op het systeem en op de eigen rol daarin. Hoetink legt uit: ‘Je wordt uitgenodigd om je af te vragen wat goed bestuur en goede politiek werkelijk betekenen. Wie mag er meedoen? Onder welke voorwaarden? Over welke onderwerpen? Dat zijn ongemakkelijke vragen, maar ze vormen de kern van een gezonde democratie.’
Tegelijkertijd biedt het perspectief. ‘We leven in een gepolariseerde tijd, maar de geschiedenis laat zien dat herstel en samenwerking mogelijk zijn. De vraag is: hoe houden we dat besef van collectieve verantwoordelijkheid levend? Door in gesprek te blijven. Door te blijven leren. En door ons bewust te blijven van onze rol in het grotere geheel.’
-
Foto's van eerdere edities -
-
-
