Waarom er ondanks wetten nog steeds sprake is van rassendiscriminatie
Moeilijker een baan krijgen en eerder verdacht worden. Rassendiscriminatie komt nog steeds voor in Nederland, terwijl dat in 1971 al strafrechtelijk is verboden. Hoe komt dat? Promovendus Alison Fischer stelt dat wit superioriteitsdenken diepgeworteld zit in de Nederlandse cultuur en het recht.
Toen Fischer als Amerikaanse immigrant en voormalig strafrechtadvocaat in Nederland kwam wonen, hoorde ze vaak: ‘Racisme is een Amerikaans probleem’. ‘Wat fijn dat ik eindelijk in een land ben gekomen zonder racisme dacht ik’, zegt ze met gevoel voor ironie. ‘Het racisme in Amerika komt voort uit een geschiedenis van kolonialisme en slavernij. Nederland heeft die geschiedenis ook, maar is voor veel mensen een ver van hun bed show, omdat dat soort praktijken veelal over zee gebeurden.’
‘Goede intenties zijn niet genoeg’
Die Nederlandse koloniale geschiedenis nam Fischer -die 18 september promoveert- mee in haar onderzoek waarin ze onderzocht waarom rassendiscriminatie ondanks wetgeving toch blijft bestaan. Ook las ze parlementaire verslagen, jaarverslagen van organisaties, en dook in de archieven (jaren 1978 tot en met 1999) van onder andere kranten. Een groot deel van haar onderzoek ging over het Landelijk Bureau Racismebestrijding (LBR), een organisatie die als taak had om met juridische middelen racisme te bestrijden. ‘In de praktijk leidde dat tot minder dan tien rechtszaken in vijftien jaar tijd. In plaats daarvan lag de nadruk op dialoog, bewustwording en vrijwillige gedragscodes. Goedbedoeld, maar zonder juridische consequenties. Goede intenties zijn niet genoeg.’
De strafwetten tegen racisme die het LBR kon gebruiken, waren niet effectief en zijn dat nu nog steeds niet volgens de promovendus. Sinds de jaren zeventig hebben we bijvoorbeeld artikel 137c dat discriminatie strafbaar stelt. Deze wet is ontworpen om opzettelijke haat en persoonlijke vooroordelen aan te pakken. ‘Maar persoonlijke vooroordelen zijn niet de reden dat wij bijvoorbeeld zoveel economische verschillen hebben tussen mensen geracialiseerd als wit en niet-wit (mensen die door de samenleving als wit of niet-wit worden beschouwd, red.).’
Racisme bij instellingen
Het strafrecht is een heel bot gereedschap legt Fischer uit. Om iemand schuldig te bevinden, moet er intentie en duidelijk bewijs zijn. Discriminatie werkt niet zo legt Fischer uit. Als jij een baan niet krijgt, is het moeilijk te bewijzen dat je bent afgewezen omdat je bijvoorbeeld zwart bent tenzij iemand dat letterlijk zegt. De wetten helpen volgens haar niet om structurele ongelijkheid te bestrijden. Racisme zit namelijk ingebed in instellingen. Door bewuste en onbewuste stereotypen en vooroordelen komt discriminatie onder meer voor op de arbeidsmarkt, in het onderwijs de woningmarkt en bij de overheid (denk aan de toeslagenaffaire).
Witte superioriteit
Daaraan ten grondslag ligt volgens Fischer wit superioriteitsdenken dat terug te voeren is naar de koloniale tijd. In die periode golden wetten die mensen expliciet in raciale categorieën indeelden, met als doel witte mensen rijk te maken. ‘Je kon bijvoorbeeld alleen tot slaaf worden gemaakt als je als niet-wit werd geracialiseerd.’ Die koloniale wetten zijn verdwenen, maar het denken in hiërarchieën is gebleven. ‘We hebben die structuren nooit echt afgebroken, alleen onzichtbaarder gemaakt. Het probleem is dat nog steeds wordt gedacht dat witte Europese manieren de beste zijn.’
Oplossing?
Volgens Fischer ligt de oplossing niet in meer wetten of strenger straffen, maar in een brede aanpak die verder kijkt dan individuele vooroordelen. Ze pleit voor een holistische benadering waarin instituties, beleid en onderwijs samen verantwoordelijkheid nemen. Daarbij ziet ze ook een belangrijke rol voor geschiedenislessen: ‘Als elke middelbare scholier leert over Indonesië, Suriname en onze koloniale erfenis, begrijpen we beter hoe de tegenwoordige ongelijkheid is ontstaan.’ Pas als structureel racisme wordt erkend en actief wordt aangepakt, kan er volgens haar echte verandering plaatsvinden.