‘Het immigratienarratief van een land heeft veel invloed op mensen die zich er vestigen’
Immigratie en naturalisatie zijn belangrijke verkiezingsthema’s. Nederland moet zich bewust zijn van het narratief dat het wil vertellen over immigratie, zegt promovendus Hannah Bliersbach. Dat verhaal heeft veel invloed op de relatie tussen ‘nieuwe burgers’ en hun nieuwe thuisland.
Van campus tot kabinet
Op 22 november stemmen we voor een nieuwe regering. Belangrijke thema’s volgens de peilingen zijn bestaanszekerheid, gezondheidszorg, immigratie en asiel, woningmarkt, klimaat en duurzaamheid. Welke aspecten moet een nieuwe regering binnen die thema’s vooral niet uit het oog verliezen? We vragen het onze onderzoekers in een serie artikelen.
Hannah Bliersbach is promovendus binnen het Leidse interdisciplinaire onderzoeksprogramma Social Citizenship and Migration. Ze onderzoekt wat het betekent om een burger van een land te zijn. Hoe ervaren mensen het bijvoorbeeld om onderdaan te worden van een land of om stemrecht te hebben? Om deze vragen te beantwoorden, kijkt Bliersbach naar de ervaringen van immigranten - mensen die zich actief bewust zijn van hun burgerschap en wat er voor nodig was om het te verwerven. Specifiek onderzoekt ze immigratieprocessen zoals naturalisatie, de vermenging van immigratie en strafrecht (‘crimmigration’), en hoe al deze systemen immigranten beïnvloeden. ‘Immigranten moeten zichzelf voortdurend bewijzen, niet alleen door aan te tonen dat ze kunnen deelnemen aan de economie, maar ook door te laten zien dat ze geen bedreiging vormen voor het systeem.’ Als interdisciplinair wetenschapper bekijkt ze deze processen vanuit zowel een juridisch als bestuurskundig perspectief.
Je onderzocht de naturalisatieprocessen in Duitsland en Canada als case studies. Waarom juist die twee landen?
‘In het geval van Duitsland wilde ik mijn eigen thuisland beter begrijpen; hoe denken de mensen daar over “Duits worden”? Mensen verhuizen al eeuwenlang naar Duitsland, maar het land worstelt om zichzelf als immigratieland te zien. Het regeerakkoord van de huidige regering is het eerste dat zich als zodanig identificeert. Duitsers bekijken immigratie vooral om humanitaire redenen vanwege hun geschiedenis en de toestroom van mensen die vluchten uit plaatsen waar oorlog en crisis heersen. Canada daarentegen heeft een “merk” ontwikkeld als land dat gekenmerkt wordt door multiculturalisme en een sterk pro-immigratiestandpunt, voornamelijk om economische redenen. Onderwijs, kwalificaties en gezondheidscontroles zijn daar een belangrijk onderdeel van het immigratieproces.
Ik koos deze twee landen vanwege deze verschillende invalshoeken op gebied van migratie. Maar ook omdat de toegang tot de twee gebieden zo verschillend is. Duitsland ligt in het midden van Europa, met het open grenssysteem van Schengen. Canada daarentegen is deze gigantische kop van een landmassa, eigenlijk van een continent, waar de toegang beperkt is: of je komt via Amerika, wat ook moeilijk toegankelijk land is, of je vliegt erheen of je komt per schip. Deze punten van binnenkomst zijn veel gemakkelijker te controleren.’
Hoe verlopen de naturalisatieprocessen in Duitsland en Canada?
‘In het geval van Duitsland is dat vooral een taak van de gemeente. Je gaat naar het stadhuis en praat met een zaakbehandelaar. Het proces kent een zeer persoonlijke, intermenselijke benadering. Maar het kan ook lang en ingewikkeld, omdat zaakbehandelaars overwerkt zijn en grote stapels achterstallige dossiers moeten afhandelen.
In Canada is alles juist gecentraliseerd. Er bestaan een paar regionale dependances, maar elke aanvraag voor permanent verblijf of naturalisatie wordt naar een centraal kantoor in Nova Scotia gestuurd. Alle aanvragen worden gecheckt op volledigheid en worden daarna teruggestuurd naar de dependances voor verdere verwerking. Mensen beschrijven het IRCC, de desbetreffende organisatie, als een zwarte doos. Je kent niemand die er werkt, je krijgt geen enkele naam te horen. E-mails worden ondertekend met codes.’
Op welke manier beïnvloeden deze processen de mensen die een nieuwe nationaliteit ontvangen?
‘Het Canadese systeem is erg gericht op economie en menselijk kapitaal. Voor veel mensen voelde het proces als een transactie. Ze hebben geen sterke band met Canada. In Duitsland hebben mensen die het staatsburgerschap hebben verworven nog steeds moeite om geaccepteerd te worden als Duitse burgers.
Over het algemeen denk ik dat “nieuwe burgers” gemengde gevoelens hebben. Aan de ene kant is er een gevoel van prestatie en dankbaarheid dat dit nieuwe land hen de kans geeft op een nieuw leven. Aan de andere kant zeggen sommigen: “Waarom zou ik dankbaar zijn als het zoveel tijd en moeite heeft gekost? Ik heb dit verdiend.” Tegelijkertijd hebben ze het gevoel dat ze moeten blijven presteren en zich nooit helemaal zeker voelen dat hun status niet zal worden ingetrokken of dat ze volledig zullen integreren in de maatschappij.’
Zijn er elementen uit je bevindingen die van toepassing zijn op de Nederlandse situatie?
‘Nederland vergrijst, en er zijn banen beschikbaar die bij uitstek door sterk gekwalificeerde migranten zouden kunnen worden vervuld. Het zou daarom verstandig zijn als de regering zou nadenken over het huidige Nederlandse immigratienarratief. Dat is nu, als ik het goed begrijp, “graag geen of minder immigranten.” Het narratief dat mensen horen als ze aankomen in een land is wat ze meenemen tijdens hun verblijf, is bepalend voor hoe ze zich voelen in een land. Als Nederland bijvoorbeeld zou zeggen het vooral geïnteresseerd is in immigratie vanuit economische redenen, zoals in Canada, dan moeten we niet raar staan te kijken als mensen naturalisatie vooral als een transactie zien en weinig binding voelen met Nederlandse waarden.’
Volgende week verschijnt de volgende aflevering van deze serie
Het Leidse interdisciplinaire onderzoeksprogramma Social Citizenship and Migration verstrekt objectieve informatie op basis van grondige analyses om een beter begrip tot stand te brengen van de relatie tussen migratie, burgerschap, governance en overheidsbeleid. Migratie werpt vragen op in relatie tot belangrijke onderwerpen zoals integratie en sociale participatie, de noodzaak van het (opnieuw) definiëren van de identiteit van individuen, de relevantie van burgerlijke verantwoordelijkheden, het begrip van racisme en vooroordelen, en de duurzaamheid van sociale welvaartsstelsels.
Het programma behandelt deze en andere vragen door wetenschappers op het gebied van geschiedenis, economie, recht, politieke wetenschappen en antropologie samen te brengen.