Tiende Paaseiland-conferentie in teken van verzoening
De tiende International Conference on Rapa Nui (Easter Island) and the Pacific zal een speciale editie worden met een verzoenend karakter. Er wordt stilgestaan bij het dodelijke schietincident in 1722, waarbij Nederlanders een tiental Paaseilanders doodschoten. De conferentie wordt gehouden in Leiden van 19 t/m 24 juni.
Paaseiland werd in 1722 bezocht door de Nederlander Jacob Roggeveen, die het reeds bewoonde eiland zijn naam gaf omdat, zo schreef hij, ‘het door ons op Paaschdag ontdekt en gevonden is’. De ontdekkingsreiziger ging met 134 bemanningsleden aan land voor een verkenningstocht. Ondanks een vriendelijk welkom van de bevolking van Paaseiland, ging het mis. 'Ineens hoorde Roggeveen schoten', zo vertelt milieuwetenschapper Jan Boersema, één van de organisatoren van de conferentie. 'Toen de kruitdampen optrokken, lagen er zo'n tien Paaseilanders dood op de grond. Volgens de schutters zaten de bewoners aan hun geweren.'
In de openingssessie van de conferentie zal er worden stilgestaan bij het incident. Daarvoor is een facsimile (replica) gemaakt van de naamgevings-pagina uit het journaal van Roggeveen. 'Roggeveen keurde die schietpartij sterk af, maar het is wel gebeurd. Daar willen we met elkaar bij stilstaan', vertelt Boersema.
Bij de opening zal ook aandacht zijn voor de brief uit 2005 van de toenmalige Nederlandse ambassadeur in Chili, Hinkinus Nijenhuis. 'De ambassadeur bezocht Paaseiland en bracht het schietincident ter sprake. Toen hij terug was in Santiago heeft hij in een brief beschreven hoe het incident in de journaals stond, en dat Roggeveen het afkeurde. In die brief bood hij ook zijn excuses aan. Er is dus door een officiële vertegenwoordiger van de Nederlandse overheid excuses voor aangeboden.'
De facsimile en een Engelse vertaling van de brief worden tijdens de conferentie aangeboden aan de oud-gouverneur van Paaseiland, Tarita Rapu Alarcón. Boersema: 'Het is een moment van verzoening. We markeren het moment, doen recht aan de geschiedenis, benadrukken de excuses, en willen samen weer verder gaan.'
Botsing tussen culturen
Het schietincident was het gevolg van een 'botsing tussen twee culturen', zo concludeert Boersema uit de historische beschrijvingen. 'De Nederlanders waren benauwd voor de beweeglijke en onderzoekende Paaseilanders. Ze voelden zich bedreigd, ondanks dat de oorspronkelijke bewoners geen wapens hadden.' Roggeveen was kwaad op de verantwoordelijke stuurman Cornelis Mens en noemde hem een 'blooddaard', oftewel lafaard
Uit het verhaal van Paaseiland kunnen we lessen trekken over interculturele communicatie, zegt Boersema. 'We zijn daar sinds die tijd beter in geworden, maar het is nog steeds een probleem. De vreemdheid van een andere cultuur en hoe je daarop reageert, dat is nog steeds niet makkelijk. De angst voor het vreemde, voor de ander, zit daarachter.'
Na de opening zullen er op de conferentie papers worden gepresenteerd over archeologie, toerisme, en biodiversiteit op Paaseiland. Ook worden er rondetafelgesprekken gehouden. 'Paaseiland is eigenlijk de aarde in het klein', aldus Boersema. 'Veel problemen die wereldwijd spelen, zoals de vervuiling van de oceanen, doen zich ook op Paaseiland voor. Denk bijvoorbeeld ook aan neokolonialisme. Chili heeft in zekere zin Paaseiland gekoloniseerd, maar is nu bezig met een interessante grondwetherziening. Daarbij krijgen de oorspronkelijke bewoners nieuwe rechten. Ook daarvoor zal aandacht zijn bij de opening van de conferentie.'
Collapse theorie
Ook zullen verschillende sprekers hun licht schijnen op de collapse-theorie. Volgens die theorie zou op Paaseiland ooit een hoogstaande beschaving van zo'n 15.000 bewoners hebben bestaan die aan de overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen ten onder is gegaan. Er zou sprake zijn geweest van hongersnood, onderling conflict en zelfs kannibalisme.
In verschillende populaire boeken wordt dit verhaal neergezet als een les voor de moderne mens, die ook ten onder dreigt te gaan aan zijn eigen handelen. Maar volgens Boersema is er geen instorting geweest, maar een geleidelijke transitie. 'Het milieu is veranderd, en de bevolking heeft zich kunnen aanpassen.' De beeldencultuur die het eiland ooit kende, is volgens Boersema toen overgegaan naar de ‘vogelcultuur’. Voor de collapse-theorie is dan ook steeds minder aanhang onder onderzoekers.
Tekst: Tom Janssen
Bannerfoto: Jan Boersema met de naamgevings-pagina uit het journaal van Roggeveen.
De International Conference on Rapa Nui (Easter Island) and the Pacific is een multidisciplinaire conferentie met deelnemers vanuit de hele wereld. Het congres wordt deze keer georganiseerd door Stichting Paaseiland Nederland. Sinds 1984 zijn er multidisciplinaire conferenties over het Paaseiland op verschillende locaties, waaronder Rapa Nui (Paaseiland), Hawaii, Chili en de Verenigde Staten. Het doel hiervan is om, in samenwerking met de bevolking van Paaseiland, de kennis over Paaseiland en de regio te bevorderen.