Hoe krijgt Nederland weer een stabiel bestuur?
De Nederlandse politiek polariseert alsmaar verder en het lijkt steeds lastiger om stabiele kabinetten te vormen. Is er nog een recept voor een bestuurbaar land? In het heetst van de verkiezingsstrijd geven een psycholoog en een historicus alvast hun koelbloedige advies.
Kijk uit met boosheid als strategie
Politici zetten emoties vaak bewust in om hun boodschap kracht bij te zetten, signaleert psycholoog Gert-Jan Lelieveld. ‘Dit is deels theater, bedoeld om media-aandacht te genereren en kiezers gevoelsmatig te raken. Onderzoek toont aan dat emoties besmettelijk zijn. Als één politicus fel reageert, zet dat anderen aan tot soortgelijk gedrag. Voor burgers kan dit emotionele spektakel verwarrend of vermoeiend zijn.’
Bovendien: emotioneel en fel onderhandelen kan op korte termijn effectief lijken, maar het is zelden een duurzame strategie, aldus Lelieveld. ‘Felle emoties kunnen bij de ander stress oproepen en leiden tot een defensieve houding. Dat maakt het moeilijker om tot echte samenwerking of compromis te komen. Onderhandelaars die actief luisteren en zich inleven in de ander, bouwen sneller vertrouwen op en komen vaker tot duurzame oplossingen.’
'Teleurstelling is vaak effectiever dan boosheid'
Tip voor onderhandelaars
Lelievelds eigen onderzoek naar de impact van boosheid en teleurstelling ontsluit een tip voor politici die moeten onderhandelen en wel wat emoties in de strijd willen gooien. ‘Boosheid werkt vooral als de ander jouw emotie als gerechtvaardigd ziet. Anders leidt het eerder tot conflict dan tot samenwerking. Teleurstelling daarentegen is een subtielere emotie, die vaak meer ruimte laat voor verbinding en bovendien empathie of schuldgevoelens kan oproepen. Ons onderzoek laat ook zien dat teleurstelling in sommige onderhandelingssituaties ook schuldgevoelens oproept bij anderen. Om deze redenen kan teleurstelling vaak effectiever zijn dan boosheid, omdat het de ander uitnodigt om verantwoordelijkheid te nemen zonder direct in de verdediging te schieten.’
In aanloop naar de verkiezingen voor de Tweede Kamer duiden Leidse wetenschappers van uiteenlopende disciplines belangrijke politieke kwesties.
Durf te kiezen voor een minderheidskabinet
Promovendus Corné Smit doet onderzoek naar minderheidskabinetten, waarbij de partijen die de ministers leveren geen meerderheid hebben in de Tweede Kamer. Minderheidskabinetten worden in Nederland vaak als instabiel beschouwd, maar Smit ziet juist kansen voor dit scenario. ‘Brede meerderheidscoalities slagen er vaak niet in om substantiële voortuitgang te boeken op grote dossiers', legt hij uit. Een minderheidskabinet kan werken met wisselende meerderheden, waardoor er meer ruimte ontstaat om per thema verschillende afspraken te maken. Zo kun je met een bepaalde groep partijen tot een akkoord komen over stikstof, en met een andere groep bijvoorbeeld over steun aan Oekraïne. Dat maakt de politiek wendbaarder en minder afhankelijk van moeizame compromissen in het midden.
Dempend effect
Een minderheidskabinet kan bovendien een dempend effect hebben op de groei van de politieke flanken. Omdat vrijwel alle middenpartijen nu mee moeten doen om een meerderheidscoalitie te kunnen vormen, verliezen zij herkenbaarheid en belanden teleurgestelde kiezers sneller bij de uitersten. Een minderheidskabinet stelt middenpartijen in staat om bij sommige onderwerpen tegen het regeringsbeleid te stemmen, aldus Smit. 'Daardoor kunnen die partijen hun profiel beter bewaken, wat een dempend effect kan hebben op het steeds groter worden van de flanken.'