Het gezicht achter de straatnaam: een buurtcollege over de Boerenoorlog
De Paul Krugerstraat, de President Steinstraat, De Wetstraat, de Reitzstraat, De la Reystraat en de Bothastraat: voor de bewoners van de Leidse Transvaalbuurt zijn het bekende namen. Maar wat is het verhaal erachter?
De Leidse Transvaalbuurt ligt tussen het spoor naar Den Haag en de Rijn. Naast sociale woningbouw en studentenpanden zijn er elegante herenhuizen te vinden. Buitenstaanders vinden de organisch gegroeide wijk vaak rommelig en onoverzichtelijk, maar veel bewoners zijn verknocht aan deze plek met haar karakteristieke buurtjes, opmerkelijke huizen en groene hoekjes.
Op dinsdagavond 19 april stonden de straatnamen van de buurt centraal. Universitair hoofddocent Alicia Schrikker en hoogleraar Ariadne Schmidt hadden in overleg met de Wijkvereniging een buurtcollege georganiseerd. De straatnamen uit de wijk zijn een 'hot topic', omdat ze verwijzen naar deelnemers aan de Boerenoorlog, die in Zuid-Afrika werd uitgevochten tussen de Britse kolonisator en afstammelingen van voornamelijk Nederlandse kolonisten. Hoogleraar in de Geschiedenis van Afrika Jan-Bart Gewald ging daarom in op de mensen achter de straatnamen.
Nuance
Wat de lezing vooral leert, is dat het beeld van de Boerenoorlog niet zwart-wit is. Niet alle mannen die een straatnaam kregen, waren even ‘fout’. Waar Christiaan Rudolf de Wet (1854-1922) medeverantwoordelijk was voor een guerrilla waarbij alles wat bruikbaar was werd verbrand om de tegenstander af te sluiten van voedsel en water, wilde Pieter Arnoldus “Piet” Cronjé (1837-1911) juist niet gelijk naar de wapens grijpen, maar eerst met de Britten onderhandelen.
Het beeld dat de Boerenoorlog tussen witte mannen op paarden werd uitgevochten klopt ook niet helemaal. Zo vochten aan beide zijden zwarte soldaten mee en lieten de Britten soldaten uit Canada, Engeland, Nieuw-Zeeland en Australië overkomen om mee te vechten. De oorlog trof dus veel meer dan alleen Zuid-Afrika, hoewel daar het effect het meest merkbaar was. De oorlog verscheurde dorpen en gezinnen: broers kwamen tegenover elkaar te staan in de strijd. Bovendien werden concentratiekampen opgericht, waar boeren, hun werknemers en dorpelingen werden opgesloten. Een kwart van de mensen stierf. De invloed van de oorlog moet dus op verschillende niveaus enorm zijn geweest, wat ook te zien is aan het nachleben van de oorlog. Nog in 2006 werd het lied De La Rey uitgebracht, waarin de Zuid-Afrikaanse zanger Bok van Blerk vanuit het perspectief van een Boer luisteraars oproept ten strijde te gaan tegen de Britse overheersing. Een ander duidelijk voorbeeld zijn natuurlijk de straatnamen in de Transvaalbuurten zelf, die aantonen dat de Boerenoorlog tot op de dag van vandaag een rol speelt.
Wat nu?
Met die rol bleken ook de huidige bewoners te worstelen. Tijdens de vragenronde worden pijnlijke onderwerpen als de rol van apartheid en het behouden of juist hernoemen van de straatnamen niet gemeden. Waar sommige buurtbewoners de namen het liefst behouden, denken andere al over nieuwe namen. Tot een definitief antwoord leidde dat niet – daarvoor is de discussie te lastig. Uiteindelijk stelde Gewald dat het er voornamelijk om gaat hoe je met de straatnamen omgaat – roepen ze op tot trots of tot reflectie? Daardoor blijft het relevant om in gesprek te gaan over dergelijke historische gebeurtenissen, ook al vonden ze lang geleden plaats.
Emma Sow en Danielle van Goethem zijn Research Trainees in het onderzoeksproject ‘Who makes History? Authority, ownership, and remembrance of the past in a multidimensional Leiden neighbourhood, Transvaal 1860-2025’ onder leiding van Ariadne Schmidt en Alicia Schrikker. In dit project werken medewerkers en studenten van het Instituut voor Geschiedenis samen met buurtbewoners om de bijzondere geschiedenis van de Leidse wijk Transvaal in kaart te brengen. Resultaten worden gepresenteerd tijdens Leiden City of Science 2022, 20 oktober.
Meer informatie over de Transvaalbuurt en het onderzoek hiernaar is te vinden in dit artikel. Meer informatie over de presentatie van het onderzoek zal bekend worden gemaakt op deze website.