Universiteit Leiden

nl en
Vrouwelijke docent met hoofddoek geeft les op een islamitische school in Leiden

‘Islamitische basisscholen zijn belangrijk geweest voor emancipatie van moslims’

De oprichting van islamitische basisscholen heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de emancipatie en integratie van moslims in Nederland. Dat concludeert promovendus Bahaeddin Budak in zijn onderzoek naar 25 jaar (1988-2013) islamitisch basisonderwijs in Nederland. Promotie op 9 juni.

‘Islamitische basisscholen hebben laten zien dat ze typisch Nederlands zijn. Net als katholieke en protestantse scholen hebben ze hun plek moeten veroveren in het Nederlandse onderwijslandschap’, vertelt Budak. Voor zijn onderzoek sprak de theoloog en pedagoog uitvoerig met zestien bestuurders en directeuren van islamitische basisscholen. Stuk voor stuk zijn zij langer dan tien jaar actief (geweest) bij hun school en hebben ze de identiteit van het islamitisch basisonderwijs in Nederland zien veranderen. Vaak gebeurde dat door politiek en maatschappelijk wantrouwen en druk van buitenaf, zo concludeert hij.

Scholenkoepel en aanslagen

‘Ik heb in totaal vijf keermomenten vastgesteld die cruciaal zijn geweest voor de identiteitsontwikkeling van islamitische basisscholen in Nederland’, vertelt hij. Het eerste keermoment is de oprichting van de islamitische scholenkoepel ISBO geweest. Daarvoor sloten nieuwe islamitische basisscholen zich aan bij katholieke, protestantse of openbare scholenkoepels. ‘Maar daar bungelden ze er een beetje bij. Na de oprichting van de ISBO ontstond de mogelijkheid om kennis met elkaar te delen en nieuwe aanvragen te ondersteunen. Ook gingen scholen samen nadenken over hoe de identiteit in de praktijk vorm kon krijgen.’

Eerste Arabische en islamitische scholen in Nederland

In 1971 werd de eerste Arabische basisschool in Nederland opgericht, de Bouschrãschool in Amsterdam. In 1988 kwamen daar twee islamitische basisscholen bij: Tarieq ibnoe Ziyad in Eindhoven en Al Ghazali in Rotterdam. Inmiddels zijn er 43 islamitische basisscholen aangesloten bij scholenkoepel ISBO.

Een ander belangrijk keermoment in de identiteitsontwikkeling van het islamitische basisonderwijs was 9/11. Op die dag boorden gekaapte vliegtuigen zich in de twee torens van het World Trade Center in New York.

‘Was er bij een school een verdenking van extremistische invloeden, dan werden alle islamitische basisscholen gecontroleerd’

‘Daarna veranderde de kijk van de Nederlandse overheid op islamitische basisscholen compleet. Er kwam wet- en regelgeving om bijvoorbeeld de oprichting van nieuwe islamitische basisscholen te belemmeren. Maar ook kwamen de scholen als groep onder het vergrootglas van de Onderwijsinspectie, de media en zelfs de Binnenlandse Veiligheidsdienst [ nu de AIVD, red.] te liggen. Was er bijvoorbeeld bij een school een verdenking van extremistische invloeden, dan werden alle islamitische basisscholen gecontroleerd.’

Het resultaat is volgens Budak dat de islamitische identiteit op de basisscholen veranderde. Zo besloten sommige scholen om godsdienstonderwijs voortaan in het Nederlands en niet meer in het Turks of Arabisch te geven en werd er versneld een einde gemaakt aan de regel dat vrouwelijke niet-moslim-leerkrachten op de scholen een hoofddoek moeten dragen. Budak: ‘Er is afgestapt van regels die niet per se islamitisch zijn, het dynamische proces van identiteit heeft een volwassenwording doorgemaakt, zo zie ik dat. Daarnaast hebben schoolbesturen moeten laten zien wie ze zijn, ze moesten zich verantwoorden en zijn daardoor strijdbaar geworden.’

Voor zijn onderzoek sprak Budak met verschillende schoolbestuurders en directeuren. In onderstaande video deelt hij een anekdote uit een van die gesprekken:

Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.

Bekijk de video op de oorspronkelijke website of

De groei van het islamitische onderwijs heeft volgens Budak gezorgd voor een emancipatie van moslims in Nederland. ‘Ze hebben de verantwoordelijkheid genomen om schoolbestuurder te worden, om directietaken op zich te nemen. Moslims zijn de Pabo gaan doen en zijn leerkracht geworden en ze hebben ook de verantwoordelijkheid genomen om op bestuurlijk niveau met de politiek in gesprek te gaan. Ik durf wel te stellen dat zonder islamitische basisscholen, Nederlandse moslims niet dit niveau van emancipatie bereikt zouden hebben.’

‘Wees niet bang’

Met de uitkomsten van zijn onderzoek wil Budak niet alleen een inzage geven in hoe de identiteit van Nederlandse islamitische basisscholen zich ontwikkeld heeft. Hij zou ook graag zien dat zijn bevindingen beleidsmakers motiveren om sneller en onbevooroordeeld met de bestuurders van islamitische basisscholen in gesprek te gaan. ‘En als er nog bestuurders zijn die vooral in zichzelf gekeerd zijn, dan is mijn oproep: wees niet bang en ga het gesprek aan met je omgeving, want dat is ook de plek waar je leerlingen vandaan komen.’

Bahaeddin Budak is voorzitter van het college van bestuur van de Islamitische theologische faculteit Amsterdam. Hij schreef meerdere lesboeken voor islamitische basisscholen en was ook bestuurder bij het Contactorgaan Moslims en Overheid.

Hoofdfoto: rekenles op een islamitische basisschool in Leiden
Fotograaf: Taco van der Eb

Tekst: Tim Senden

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.