Humoristisch kindergedicht vertalen? Inhoud is het belangrijkst
Poëzie vertalen is notoir moeilijk. Poëzie zo vertalen dat het humoristische karakter van een gedicht overeind blijft, is nog veel lastiger, terwijl juist grapjes kinderen kunnen aanzetten om meer te lezen, constateert promovenda Alice Morta.
‘In poëzie zijn vorm en inhoud allebei heel belangrijk, maar het is voor een vertaler bijna onmogelijk om die twee aspecten tegelijkertijd recht te doen’, begint Morta. ‘Vaak zie je daarom dat vertalers ervoor kiezen om te focussen op een van de twee. Ze houden bijvoorbeeld de rijm die zo kenmerkend is voor nursery rhymes of ze vertellen juist de inhoud na. Ik was benieuwd wat dit betekent voor humoristische kindergedichten.’
Humor moedigt lezen aan
Grappige poëzie mag door volwassenen dan vaak als ‘minder literair’ worden beschouwd, kinderen zijn er dol op, ontdekte Morta. ‘Voor mijn onderzoek heb ik Engelstalige gedichten vertaald in het Filippino, naast Engels een van de twee talen van de Filipijnen. In eentje focuste ik meer op de vorm, in het andere meer op de inhoud. Die heb ik voorgelegd aan kinderen van acht of negen jaar. Zij gaven na afloop aan vaker poëzie te willen lezen, ook als ze dat aanvankelijk niet zo leuk dachten te vinden. Daarnaast waren ze het Filippino meer gaan waarderen, hoewel die taal in de Filipijnen nauwelijks wordt gebruikt om te lezen op scholen.’
Inhoud boven vorm
Humor helpt dus om kinderen aan het lezen te krijgen, maar kunnen de vertalers daarbij beter focussen op de vorm of de inhoud? ‘Uit mijn onderzoek blijkt dat kinderen de inhoud het allerbelangrijkste element vinden om een gedicht grappig te maken’, zegt Morta beslist. ‘Ze vonden het veel leuker als de humoristische situatie of een humoristische personage hetzelfde bleef dan wanneer er een spel werd gespeeld met rijm of metrum.’
Daarbij viel wel op dat meisjes en jongens verschillend reageerden op de gedichten. ‘Ik had geen genderverschillen verwacht bij zoiets algemeens als humor’, zegt Morta, ‘maar na het lezen van Roald Dahls gedicht De tandarts en de krokodil waren de jongens soms teleurgesteld dat de krokodil de tandarts niet echt opat, terwijl meisjes het gedicht juist eng vonden. De meisjes waren dan weer meelevender dan de jongens ten opzichte van het hoofdpersonage in het gedicht Ziek, ook al deed hij maar alsof hij ziek was.'
Gaat dit altijd op?
‘Ik zou het leuk vinden als verder wordt onderzocht hoe andere leeftijdsgroepen reageren op grappige poëzie, gaat ze verder. ‘We hebben humor nodig om kinderen aan het lezen te krijgen en te houden, ook omdat lezen ervoor zorgt dat ze iets leren over normen, waarden en zichzelf. Tegelijkertijd bepalen volwassenen bepalen wat goed is en wat kinderen te lezen krijgen. Door in te zoomen op wat kinderen zelf vinden, krijg je verrassende resultaten. Ik ben daarom benieuwd wat er gebeurt als je nog meer kinderen aan het woord laat. Blijft de nadruk op inhoud dan overeind? En wat gebeurt er met de verschillen naar gender?’