Hoe pakt de Europese Unie desinformatie aan? ‘Veel meer dan een veiligheidsissue’

Gepubliceerd op 06 juni 2025

Tijdens haar werk voor de Europese Unie zag Sophie Vériter hoe jongeren in landen als Oekraïne en Moldavië werden blootgesteld aan Russische propaganda. Na het in kaart brengen van het EU-beleid rond desinformatie, pleit de promovendus er nu voor om de aanpak te herzien.

Wat is je achtergrond?

‘Ik ben in Brussel geboren en heb in België en Spanje gewoond en gestudeerd. De twee jaar voordat ik hierheen kwam, studeerde ik in Oxford en dat was geweldig, maar ik wilde promoveren in een omgeving waar ik meer kon doen dan alleen theoretisch onderzoek. Hier in Den Haag heb je alles binnen handbereik en Brussel om de hoek. Zo heb ik veel interviews kunnen doen met overheidsfunctionarissen. Het was voor mij hier de perfecte plek om te doen wat ik wilde doen.’

Waarom heb je gekozen voor dit onderwerp?

‘Na mijn bachelor in Brussel in 2016 heb ik twee jaar gewerkt voor de EU, als communicatieadviseur op het gebied van publieke diplomatie. Ik hielp met het maken van een campagne voor Armenië, Azerbeidzjan, Oekraïne, Moldavië, Wit-Rusland en Georgië. Ik communiceerde over de EU naar jongeren in die landen, creëerde een netwerk, organiseerde events, schoolbezoeken en meer. In deze rol raakte ik bekend met problemen zoals propaganda en manipulatie van informatie, want deze landen zitten tussen Rusland en de EU in en werden gebombardeerd met verschillende berichten. Ik zag dat bepaalde berichten nergens op sloegen of erg werden gepusht.’

Heb je hiervan een voorbeeld?

‘Ik zag video’s met Russische propaganda en informatie die helemaal niet klopte. Dat de EU eerdere overeenkomsten met Rusland niet was nagekomen die de oorlog in Oekraïne zouden rechtvaardigen. Het narratief in de Russische media is anders dan in de westerse media. Na de aanslag op Charlie Hebdo in 2015 zeiden ze in de Russische media dat ze erom hadden gevraagd: ze waren te ver gegaan met de vrijheid van meningsuiting en hadden het verdiend. Het narratief in de westerse media was heel anders; het was een tragedie en een aanval op vrijheid van meningsuiting. In Rusland is de media ook niet zo onafhankelijk als in Nederland, ze kunnen niet te kritisch zijn op de Russische overheid en diens narratief.’

Rusland spendeert 29 miljoen euro aan strategische communicatie per week, de EU nog geen miljoen

Zo begon het dus.

‘Ja, want op dat moment werd ik me bewust van strijdende narratieven en ik maakte deel uit van het antwoord daarop. We deden eigenlijk niet zoveel vergeleken met Rusland. Hun budget voor strategische communicatie is 29 miljoen euro per week. Het EU-budget is verdubbeld de afgelopen jaren naar 44 miljoen in 2025, oftewel nog geen miljoen per week – een fractie van het Russische budget. De nieuwe EU-unit is gecreëerd om dergelijke propaganda tegen te gaan. Waarom hebben we dit niet eerder gedaan, vroeg ik me af?’

Kun je vertellen waarom?

‘Ik heb zo’n vijftig EU-officials, diplomaten en vertegenwoordigers geïnterviewd die in Brussel werken. De annexatie van de Krim had plaatsgevonden en ze zagen een glimp van wat informatiemanipulatie kan veroorzaken. Er was een groep landen die de creatie van dit team heel belangrijk vond. Met name de Baltische staten, die een grote Russisch sprekende populatie hebben, maar van wie de veiligheid in het geding is. Dan zijn er nog Denemarken en het Verenigd Koninkrijk. Letland zette de eerste stap en greep de kans toen ze voorzitter waren van de Raad van de EU. Ik vind het erg fascinerend dat zo’n klein land een grote impact maakte. Ik heb het beleidsveld sindsdien gevolgd.’

Hoe ontwikkelde het beleid zich daarna?

‘Dat ging heel snel. Er kwamen nieuwe teams gericht op andere regio’s zoals China en de Balkan, en na de coronapandemie werd duidelijk dat desinformatie ook op andere terreinen grote impact had. Dit leidde tot wetgeving zoals de Digital Services Act (DSA), die digitale platforms verplicht transparanter te zijn over hun algoritmes en maatregelen te nemen tegen schadelijke inhoud en desinformatie, zelfs wanneer die niet strikt illegaal is.’

Wat is het effect van de oorlog in Oekraïne op dit beleid?

‘Het Europese beleid versnelde aanzienlijk. De EU besloot in 2022 tot een zeldzame maatregel: het verbannen van Russische staatsmedia zoals Sputnik en RT. Zulke bans komen zelden voor in de EU, maar in een crisis kunnen er ongebruikelijke maatregelen geïntroduceerd worden. Het is nu overduidelijk dat Rusland wil manipuleren en we zijn ons meer bewust van de manieren waarop, zoals de bot farms, enorme fabrieken die alleen maar verwarring en verdeeldheid willen veroorzaken op sociale media.’

'Het is nu overduidelijk dat Rusland wil manipuleren'

Gaat de EU desinformatie nu op de juiste manier tegen?

‘Het lijkt me duidelijk dat niet alles optimaal is. Het antwoord van de EU op desinformatie startte met het bestrijden van Russische propaganda. Nu is de reactie op desinformatie zeer uitgebreid, met bijvoorbeeld algoritmetransparantie, regulering van online platforms, meer communicatie: een uitgebreide toolkit. In eerste instantie was het meer een aanpak vanuit veiligheidsperspectief. Nu is het veel breder, het is een bedreiging voor de democratie. Bij veiligheidsbeleid moeten alle lidstaten van de EU ermee instemmen. Het is dus moeilijk om overeenstemming te krijgen. Maar lukt het wel, dan heb je meer macht. Ik denk dat het problematisch is om desinformatie te zien als een veiligheidsissue.’

Waarom?

‘Er is dan minder betrokkenheid van het publiek in de discussie. Soms worden burgers gevraagd om hun mening over budgetten of sociaal beleid, maar als het gaat om buitenlands- en veiligheidsbeleid wordt het publiek niet betrokken bij besluitvorming. Nu stem je eens in de paar jaar, maar er is te weinig ruimte voor meedenken. Vooral bij desinformatie is er weinig democratische inspraak, omdat het als veiligheidsissue wordt gepresenteerd. Die kloof tussen het publiek en de bestuurlijke elite tast het vertrouwen aan.’

Dus het moet geen veiligheidsissue zijn?

‘Het is veel meer dan dat. Uit mijn interviews kwam ook dat het soms als veiligheidsissue wordt gepresenteerd zodat de overheid makkelijker kan ingrijpen, zonder transparantie - de notulen zijn niet openbaar. Dat vergroot de afstand tot het publiek. De maatregelen zijn ook niet echt effectief, factchecken alleen werkt niet. Beter is investeren in de lange termijn: mediawijsheid, steun voor kwaliteitsjournalistiek en kritisch denken vanaf jonge leeftijd. In Finland leren kinderen al op de basisschool hoe ze nieuws en bronnen moeten beoordelen. Je moet het proactief voorkomen en niet alleen achteraf reageren.’