Veertien wetenschappers Universiteit Leiden ontvangen Vidi-beurs
NWO heeft veertien Leidse wetenschappers een Vidi-beurs toegekend. Met deze beurs van maximaal 850.000 euro krijgen onderzoekers de kans om in de komende vijf jaar een nieuwe onderzoeksgroep op te zetten en een vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen.
De Vidi-financieringen zijn gericht op ervaren onderzoekers die na hun promotie al een aantal jaren succesvol onderzoek hebben verricht. Vidi maakt samen met de Veni- en Vici-beurzen deel uit van het NWO-Talentprogramma, dat gericht is op het stimuleren van vernieuwing en nieuwsgierigheid in de wetenschap. Dit jaar kregen in totaal 149 onderzoekers een Vidi-beurs. De veertien projecten van Leidse wetenschappers staan hieronder beschreven.
Gerechtelijke voogden: vertegenwoordigers van wilsonbekwamen in het vroegmoderne Engelse recht en de literatuur (1542-1646)
Lotte Fikkers (Centre for the Arts in Society)
Op het 16de- en 17de-eeuwse Engelse toneel kwamen verrassend veel verwijzingen naar wezen, mensen met een verstandelijke beperking of hun voogd of curator voorbij. De literaire interesse in deze mensen komt door het voogdij- en curatorschapsbeleid uit die tijd: de verantwoordelijke rechtbank kon de voogdij of curatele over deze kwetsbare mensen, samen met hun land, verkopen aan de hoogste bieder, wat misstanden in de hand werkte. Dit project leest toneelstukken samen met juridische bronnen om wezen en mensen met een verstandelijke beperking hun stem terug te geven en zelfs de meest bekende toneelstukken waarin deze kwetsbare mensen voorkomen te herinterpreteren.
Seks, zorg en robots
Eduard Fosch Villaronga (Instituut voor Metajuridica)
Seksualiteit is een fundamenteel onderdeel van het mens-zijn. Maar voor veel mensen met een beperking blijft het over het hoofd gezien, onvoldoende ondersteund en omgeven door stigma. Dit project biedt een antwoord op die langdurige verwaarlozing. Aan de hand van interviews, enquêtes, juridisch onderzoek en technologische analyse onderzoekt het hoe zorgsystemen, beleid en technologische innovatie beter kunnen bijdragen aan intimiteit, autonomie en genot. In nauwe samenwerking met de gemeenschap van mensen met een beperking, beleidsmakers en technologieontwikkelaars werkt het project toe naar een eenvoudig maar dringend toekomstbeeld: een toekomst waarin seksuele rechten worden erkend, gerespecteerd en gerealiseerd - voor iedereen.
Welke voorspelalgoritmes maken patiënten beter?
Nan van Geloven (Leids Universitair Medisch Centrum)
Dit project ontwikkelt statistische methoden om de impact van een medisch voorspelalgoritme te schatten vóór de implementatie, zonder nieuwe data te hoeven verzamelen. Deze nieuwe methode houdt rekening met de gevolgen van behandelkeuzes die zouden veranderen op basis van het algoritme, om zo een nauwkeuriger beeld te krijgen van het effect van het algoritme op gezondheidsuitkomsten. Dit helpt bij het selecteren van veelbelovende algoritmes voor implementatie in de praktijk en het bepalen welke individuen er het meeste baat bij zullen hebben.
Taal benutten, macht verkondigen: taalkundige politiek in het vroege koloniale Noord-Amerika
Alisa van de Haar (Centre for the Arts in Society)
In meertalige samenlevingen heeft elke taalkeuze invloed op machtsverhoudingen. Er is echter nog geen overkoepelende theorie die deze complexe relatie tussen taal en macht doorgrondt. Dit project gaat die theorie ontwikkelen door de dynamiek tussen taalkeuzes en machtsbalans in zeventiende-eeuws Noord-Amerika te onderzoeken. In Nieuw-Nederland, Nieuw-Frankrijk, Virginia en Nieuw-Engeland werden voortdurend talige keuzes gemaakt in het contact tussen Europese kolonisten, meegevoerde tot slaaf gemaakte West-Afrikanen, de inheemse bewoners van het land en Europese koloniale leiders. Onderzoek naar deze contactmomenten leidt tot nieuwe inzichten in historische meertaligheid, die gebruikt worden voor een theoretisch model over de wisselwerking tussen taal en macht.
Zwevende magneetjes met een twist en een spin: op naar grote deeltjes in quantumsuperpositie
Bas Hensen (Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde)
De quantumtheorie beschrijft de wereld van atomen en bracht ons toepassingen zoals de laser. Zwaartekracht, beschreven door de algemene relativiteitstheorie, voorspelt de beweging van sterren en helpt ons de ontwikkeling van ons heelal te begrijpen, maar ook GPS. Ergens in het midden moeten deze theorieën elkaar treffen. Door kleine magnetische deeltjes, van 1/10e haardikte, te laten zweven en hun twist-beweging te koppelen aan elektron-spins in diamant, kunnen we quantum superpositietoestanden maken van deeltjes bestaande uit miljarden atomen, groot genoeg om hun eigen zwaartekracht te genereren. Zo hopen we bijvoorbeeld te leren of de zwaartekracht zelf zich quantum kan gedragen.
Hersenspoeling: hoe water zijn weg vindt door het brein
Lydiane Hirschler (Leids Universitair Medisch Centrum)
Een goede nachtrust verfrist niet alleen de geest, maar helpt ook om afvalstoffen uit de hersenen te spoelen via het afvoersysteem. Hoe dit proces precies werkt in mensen, en wat er gebeurt wanneer het vertraagt door veroudering, is echter nog niet goed bekend. Met geavanceerde MRI zal ik de beweging van water, dat afval transporteert, in de hersenen volgen. Mijn Go-with-the-flow-project onderzoekt hoe slaap, veroudering en fysiologische prikkels deze reiniging beïnvloeden, met als doel nieuwe manieren te vinden om hersengezondheid te bevorderen en afval-gerelateerde hersenziektes te voorkomen.
DISMANTLE: handicaps en mobiliteitshulpmiddelen in Noordwest-Europese tekstuele, literaire en artistieke bronnen, 1100-1500
Krista Milne (Centre for the Arts in Society)
Er bestaan honderden tekstuele en artistieke voorbeelden van hulpmiddelen voor beperkingen in manuscripten uit middeleeuws Europa. Aangezien deze voorbeelden waardevolle getuigen zijn van de sociaal-culturele overtuigingen achter hun productie, geven ze een ongeëvenaard inzicht in de middeleeuwse opvattingen over beperkingen, inclusief de opvattingen die vandaag de dag nog steeds relevant zijn. Toch zijn de meeste van deze voorbeelden niet of slechts in beperkte mate onderzocht. Het doel van DISMANTLE is om een waardevol maar zelden bestudeerd gebied van disability studies te transformeren door de eerste grootschalige studie van middeleeuwse artistieke en tekstuele representaties van hulpmiddelen voor beperkingen uit Noordwest-Europa.
Een kijkje achter de schermen bij zelf-helende elektrokatalysatoren
Rik Mom (Leiden Institute of Chemistry)
Elektrokatalysatoren zijn de motor van processen als groene waterstofproductie en de conversie van CO2 naar nuttige chemicaliën. Helaas slijt deze motor hard: elektrokatalysatoren lossen beetje bij beetje op tijdens gebruik, wat de levensduur van elektrochemische apparatuur kort maakt. In dit project onderzoeken we katalysatoren die dit oplosproces kunnen omdraaien en zichzelf helen. Door middel van geavanceerde röntgenspectroscopie en high-throughput metingen zal worden onderzocht hoe de structuur van de katalysator kan worden gebruikt om deze zelf-helende eigenschap te combineren met efficiënte katalyse.
Quantumtechnologie ontwikkelen met games en AI
Evert van Nieuwenburg (LIACS & LION)
Quantumtechnologie heeft de potentie om de samenleving te transformeren, met betere sensoren (voor bijvoorbeeld MRI) en nieuwe computers voor medicijnontwikkeling. Tegelijkertijd heeft de ontwikkeling van quantumtechnologie geleid tot enkele van de meest uitdagende problemen voor de mensheid. AI biedt oplossingen voor die moeilijke problemen, al is het trainen van die AI’s op zichzelf een uitdaging. Onderzoekers kunnen betere AI's maken door ze tegen elkaar te laten spelen en door het probleem zó te structureren dat het op een spel lijkt. In dit voorstel worden meer ideeën uit de speltheorie gebruikt om AI's beter te maken in het besturen van quantumsystemen.
Grammatica van ruimte en tijd: taal, cultuur en cognitie in de Omo-vallei in Ethiopië
Sara Petrollino – (Leiden University Centre for Linguistics)
Dit project onderzoekt hoe mensen denken en spreken over ruimte en tijd – twee essentiële dimensies van het menselijk leven. Met een focus op gemeenschappen in de Omo-Vallei in Ethiopië bestudeert het hoe taal, cultuur en omgeving beïnvloeden hoe sprekers ruimtelijke en temporele relaties begrijpen. Het onderzoek combineert taalkundige documentatie met cognitief onderzoek om te ontdekken hoe verschillende samenlevingen in het dagelijks leven ruimte en tijd uitdrukken. Omdat deze bijzondere uitdrukkingswijzen steeds meer worden bedreigd, helpt het project om unieke kennissystemen te bewaren en biedt het nieuwe inzichten in de rijkdom en flexibiliteit van het menselijk denken.
Anatomie doet ertoe! Het afstemmen van immunotherapieën op de tumormicro-omgeving bij lymfomen
Joost Vermaat (Leids Universitair Medisch Centrum)
Lymfeklierkanker kan zich in elk orgaan ontwikkelen, maar de huidige behandelingen houden vaak geen rekening met de orgaan-specifieke biologie, wat leidt tot suboptimale behandeling. Als hemato-oncoloog wil ik onderzoeken hoe orgaan-specifieke kenmerken de ziekteprogressie en behandelingseffecten beïnvloeden bij diffuus groot B-cel lymfoom (DLBCL). Ik wil nieuwe immuun-moleculaire subtypen identificeren die therapieresponsen voorspellen en met kunstmatige intelligentie, ORACLE, een instrument ontwikkelen om gepersonaliseerde behandelbeslissingen te ondersteunen. Door genetische, immuun- en cellulaire gegevens te integreren, zal ORACLE helpen om betere voorspellingen te doen voor chemo-immunotherapieën en vernieuwende immunotherapieën, en uiteindelijk de overlevingskansen van risicopatiënten verbeteren en de behandeling verder personaliseren.
Cyanide in de ruimte: inzicht in stervorming in vroege sterrenstelsels
Matus Rybak (SRON, Sterrewacht Leiden)
Zijn sterren in het vroege heelal op dezelfde manier ontstaan als vandaag? Vroege sterrenstelsels vormden sterren veel sneller dan de sterrenstelsels die we nu zien. Om dit te begrijpen, bestuderen we het dichte, koude gas dat zal instorten tot sterren, en volgen we het met behulp van complexe moleculen, met name cyaniden. Met behulp van grote radiotelescopen en zwaartekrachtlenzen – het vergrootglas van de natuur – zullen we cyaniden en dicht gas detecteren in meer dan 100 vroege sterrenstelsels. Deze waarnemingen zullen nieuwe inzichten opleveren in hoe sterren in het jonge heelal zijn ontstaan, en ons helpen de fysische omstandigheden te ontrafelen die aanleiding gaven tot deze snelle stervorming.
Escalatie van sancties gedurende de levensloop: determinanten, gevolgen en ongelijkheid
Hilde Wermink (Instituut voor Strafrecht en Criminologie)
Jaarlijks ondergaan miljoenen mensen strafrechtelijke sancties en gestraften ervaren doorgaans meerdere straffen in hun leven. De wetenschappelijke kennis over de impact van sancties over de levensloop is erg beperkt, omdat eerder onderzoek zich vrijwel uitsluitend heeft gericht op straffen als geïsoleerde gebeurtenissen. Dit project bestudeert daarom meerdere en diverse soorten sancties die zijn opgelegd in de levenslopen van jongeren en volwassenen door gebruik te maken van een multi-methode benadering. De nieuwe kennis die dit project oplevert, zal bijdragen aan een beter begrip van de bedoelde en onbedoelde gevolgen van sancties en de ontwikkeling van een effectiever en rechtvaardiger strafrechtsysteem.
Levercellen: de eerste verdedigingslinie tegen malariaparasieten?
Annie Yang (Leids Universitair Medisch Centrum)
Malaria is een verwoestende, door muggen overgedragen ziekte, die jaarlijks meer dan 0, 5 miljoen mensen doodt en waartegen geen effectief vaccin bestaat. Publicaties tonen aan dat de eerste stap van de infectie, de zevendaagse ontwikkeling van parasieten in de lever, enorm belangrijk is voor de ontwikkeling van duurzame bescherming. Levercellen (hepatocyten) staan bekend om hun rol in de opname van voedingstoffen en het metabolisme. Dit voorstel concentreert zich op hun functie als gastheer voor de malariaparasieten; onderzocht zal worden hoe hepatocyten malariaparasieten herkennen, welke reacties worden opgewekt en de impact ervan op het succes van infectie bij herhaalde parasitaire blootstelling.