‘Popularisering kan juist interessante effecten hebben op je wetenschap’
Mediatraining en het populariseren van onderzoek komt de wetenschap ten goede. Tenminste, als het aan Leo Lucassen ligt, hoogleraar migratiegeschiedenis. Volgens hem kan popularisering zijn mede-onderzoekers helpen hun plek op te eisen in het publieke debat, maar gebeurt dat nog te weinig. 'Daar is een wereld in te winnen.'
Lucassens vuurdoop als wetenschappelijk duider dankt hij aan NRC Handelsblad, dat een reactie wilde op de vluchtelingencrisis. ‘Politici gaven een soms ronduit apocalyptisch beeld van de plotselinge toename van asielzoekers in 2015.’ Zijn onderzoek, waarin hij deze toename vergeleek met de jaren negentig en liet zien dat die wel meeviel, leidde tot andere opiniestukken. Eigenlijk kwam de krant bij toeval bij hem uit, zegt hij. ‘Maar zo werkt het wel: als je terechtkomt in de telefoons van journalisten gaan ze niet meteen op zoek naar een ander. Als je dan een onderwerp belangrijk vindt, kun je zolang het in de aandacht blijft duiding geven.’
Vanuit dit perspectief bekijkt hij ook zijn rol als wetenschappelijk directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). ‘Waar zijn we mee bezig en waar willen we mee naar buiten treden? En wat heeft een wetenschapper nodig om zo’n rol goed te vervullen?’ Dat gebeurt volgens hem nog onvoldoende. ‘Het staat nog niet voldoende op onze radar. We zijn er niet op getraind en de universiteit laat het grotendeels aan wetenschappers over. We hebben bij het slavernij-onderzoek bij IISG gemerkt dat het ontzettend nuttig is als onderzoekers leren hoe ze aan zet blijven en niet meegaan in frames.’
Populariseren kun je leren
Ook het uitleggen van wetenschap voor het grote publiek kan onderzoek verder helpen, weet hij uit eigen ervaring. ‘Als je popularisering goed doet, heeft dat ook allerlei interessante effecten op je wetenschappelijke inzichten’, zegt hij. Zo was het boek Vijf eeuwen migratie, dat hij samen met zijn broer Jan schreef, er nooit gekomen als hij de naoorlogse migratiegeschiedenis, met gastarbeid en vluchtelingen, niet met een lange-termijnvisie had benaderd. Lucassen realiseerde zich dat hij bepaalde vragen anders nooit had gesteld. ‘Zonder popularisering hadden we dat artikel nooit geschreven en dit inzicht nooit gekregen.’
Het nieuwe NWO-onderzoeksproject ‘Tolerant Migrant Cities’, dat hij samen met hoogleraar Manon van der Heijden (ook wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Geschiedenis) leidt, bestrijkt wederom een brede periode en behandelt conflicten en rechtspraak over migranten en autochtonen tussen 1600 en 1900 in vier Hollandse steden. ‘We proberen erachter te komen hoe migranten daar door rechtbanken werden behandeld en in hoeverre herkomst een rol speelde in onderlinge conflicten. We weten nog weinig van wat het betekende voor onderlinge relaties met mensen die er al woonden.’ Lucassen hoopt met het onderzoek processen van uitsluiting te begrijpen. ‘We gaan op zoek naar algemene mechanismen, waardoor het ook inzicht geeft in de hedendaagse integratiesituatie.’
Het kan ook misgaan
Dat impact proberen te hebben ook verkeerd kan gaan, herinnert Lucassen zich nog goed. In 2016 vroeg De Wereld Draait Door hem uitspraken van politiek commentator Sywert van Lienden recht te zetten. ‘Hij had zich de avond ervoor vergaloppeerd door het aandeel criminele migranten te overdrijven.’ Maar Lucassens poging strandde toen zijn tafelpartner zich, ondanks de belofte zich er niet mee te bemoeien, dat toch deed en ook presentator Matthijs van Nieuwkerk zijn antwoord onvoldoende vond, en zei: ‘wat hebben we dan aan u?’ Daar was ik door uit het veld geslagen en kijk ik met gemengde gevoelens op terug.’
Lucassen zegt niet de illusie te hebben tegenstanders te kunnen overtuigen, maar hij denkt dat er een veel grotere groep mensen is die niet precies weet hoe het zit en veel behoefte heeft aan feiten en duiding. ‘Ik denk dat ik het daar vooral ook voor doe.’
Leo Lucassen is hoogleraar arbeids- en migratiegeschiedenis en Directeur van het Internationaal Instituut van Sociale Geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van migratie en integratie, en stadsgeschiedenis. Leo wil interdisciplinair onderzoek naar migratiegeschiedenis stimuleren en is lid van de Academia Europaea en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).