Vogels die slangen eten niet resistent tegen gif: ‘Ze hebben het niet nodig’
Eten of gegeten worden. Het beschrijft de evolutionaire strijd tussen slangen versus zoogdieren en vogels die slangen eten. Muzaffar Ali Khan wijdde zijn promotieonderzoek aan de onderliggende mechanismen van deze wapenwedloop, en heeft zijn promotie 16 februari. Wat maakt zoogdieren en vogels succesvol in hun slangenjacht?
‘Ik ben opgegroeid in Pakistan, waar sommige boeren pauwen op hun land houden. Pauwen staan erom bekend dat ze slangen aanvallen en opeten,’ vertelt Khan. ‘Ik wilde weten hoe dieren in staat zijn gevaarlijke slangen te doden.’ Onder begeleiding van Michael Richardson van het Instituut Biologie Leiden (IBL) analyseerde Khan de moleculaire resistentie tegen cobragif. Daarbij vond hij aanzienlijke verschillen tussen diergroepen.
Genetische resistentie in zoogdieren verschilt
Khan keek naar verscheidene slang-etende zoogdieren, zoals de Aziatische mangoest, Europese egel en de honingdas. Daaruit concludeerde hij dat alleen zoogdieren die in gebieden met slangen samenleven een vorm van resistentie hebben. Deze resistentie maakt het gif minder potent, doordat de gifstoffen minder goed kunnen binden in het lichaam van het zoogdier.
DNA-veranderingen per diersoort verschillend
Wat opviel, is dat de DNA-veranderingen per diersoort verschillend bleken. Khan: ‘Dat bewijst dat de dieren op hun eigen manier de resistentie hebben ontwikkeld, zonder dat een gezamenlijke voorouder al enigszins immuun was. Voor deze zoogdieren is het dus essentieel om beschermd te zijn tegen cobragif. Als ze dat niet zijn, sterven de zoogdieren als ze een cobra tegenkomen.
Geen genetische resistentie bij vogels
Dit in gedachte houdend, vervolgde Khan zijn onderzoek met roofvogels en andere slang-etende vogels. Haviken, adelaars, de secretarisvogels en de pauwen kwamen hierbij onder andere aan bod. Maar de analyse van het DNA verbaasde Khan. Geen van de vogels bleek genetische resistentie tegen cobragif te hebben. ‘Dat was fascinerend. Hoe zijn deze vogels dan in staat om de slangen doden?’
Slangen hebben geen schijn van kans tegen deze vogels
Khan en begeleider Richardson hebben een theorie. ‘Sommige vogels vallen slangen aan zonder twijfel, zelfs zonder de bescherming van resistentie,’ zegt Richardson. ‘Het lijkt erop dat het gewoon niet nodig is, en daardoor is er ook geen evolutionaire selectiedruk. Vogels hebben veren, geschubde benen, excellent zicht, zijn erg intelligent en heel wendbaar. De slangen hebben geen schijn van kans tegen al deze eigenschappen.’
Een strijd op leven en dood
Khan voegt toe: ‘Ze doden slangen met hun snelheid en weten hoe ze de slang moeten afleiden. Ze openen hun vleugels om de aandacht te trekken en proberen dan op de achterkant van de nek te pikken, om de giftanden te ontwijken. Het lijkt net een actiefilm. Het is een strijd op leven en dood.’
Behandeling voor slangenbeten
Beide onderzoekers hopen hun studie naar de verschillen in gifresistentie door te zetten. ‘We hebben bijvoorbeeld ook ontdekt dat slangensoorten die in hetzelfde territorium leven, vaak moleculair resistent zijn tegen elkaars gif,’ legt Khan uit. ‘We willen de genetische variatie tussen diergroepen begrijpen. Elk jaar sterven duizenden mensen over de hele wereld aan slangenbeten, zeker in Azië en Afrika. We hopen ooit onze kennis te kunnen gebruiken om een genetische behandeling te ontwikkelen. Dat zou vele levens kunnen redden.’
Foto credit banner: Freek Vonk