De 'verliezers' van de klimaattransitie
De klimaattransitie is in volle gang: de vervuilende industrie moet plaatsmaken voor duurzame alternatieven. Werknemers in deze industrie zullen hierdoor nieuwe banen moeten vinden. Dat zal niet iedereen lukken. Heb oog voor die groep, waarschuwt econoom Lars van Doorn.
In Dordrecht is PFAS gevonden in het drinkwater en in IJmuiden regende het grafiet. De vervuilende industrie in Nederland laat diepe sporen na op de omgeving. Maar als de fabrieken zouden ‘stoppen met PFAS’ (Chemours in Dordrecht) en ‘kappen met kolen’ (Tata Steel in IJmuiden), wat klimaatactivisten graag willen, en ook steeds meer steun vindt binnen de bredere samenleving, dan is niet iedereen daar blij mee.
'Een baan kan zorgen voor een bepaalde sociale status en identiteitsbepalend zijn'
Lars van Doorn legt uit: ‘Dit soort bedrijven in de vervuilende industrie moeten mee in de klimaattransitie. Hierdoor kunnen bepaalde banen verdwijnen. Voor sommigen die worden ontslagen, is het heel makkelijk om te zeggen: oké, als de fabriek dichtgaat, dan kan ik ook bij een ander bedrijf aan de slag. Maar zo’n sluiting kan voor anderen met heel specifieke vaardigheden die alleen in vervuilende industrieën belangrijk zijn, grotere gevolgen hebben.’
Van Doorn deed een promotieonderzoek naar de gevolgen van economische veranderingen zoals de klimaattransitie voor de arbeidsmarkt. Een van zijn resultaten is dat mensen die werken in de vervuilende industrie – mensen met zogenoemde ‘bruine banen’ – de klimaattransitie minder steunen als zij door die verandering moeilijker een nieuwe baan vinden. ‘Horen zij bijvoorbeeld op het nieuws dat de overheid vanwege een nieuw klimaatbeleid fabrieken gaat sluiten, dan leidt dat bij hen tot dusdanig grote zorgen over hun baan en inkomen dat die in de weg staan van steun voor dat beleid’, zegt de onderzoeker.
‘Hun zorgen over hun baan en inkomen kunnen zo groot zijn dat die van steun voor de klimaattransitie in de weg staan’
Sociale status
Voor veel personen is een baan meer dan alleen een manier om een inkomen te verdienen. ‘Een baan kan ook zorgen voor een bepaalde sociale status en identiteitsbepalend zijn’, aldus Van Doorn. Hij noemt de documentaireserie STAAL, die laat zien dat Tata Steel bepalend is voor een deel van de omwoners van de staalfabriek, mensen die daar al jaren, of zelfs generaties lang, wonen en werken. ‘Zou hun baan wegvallen, dan verliezen zij veel meer dan alleen hun baan. Bovendien is er een verschil tussen: heb je een baan? En: geeft die baan je ook een gevoel van zekerheid en waardering?’
Vaardigheden
Van Doorn vraagt aandacht voor de onrust die kan ontstaan bij een groep mensen zonder brede vaardigheden en skills, bijvoorbeeld productiemedewerkers in de fabriek. ‘We moeten ons hiervan bewust zijn: zelfs als door bepaalde maatregelen de welvaart van de gehele samenleving erop vooruitgaat, dan kunnen er óók ‘verliezers’ zijn.’ Wordt die groep vergeten, dan bestaat volgens hem het risico dat de klimaattransitie mislukt.
Deze mensen worden meestal niet aan hun lot overgelaten. Wanneer er massaontslagen vallen, zijn bedrijven verplicht om mensen te helpen een nieuwe baan te vinden. Dit kan door trainingen of scholing aan te bieden. ‘Het onderzoek dat ik samen met hoogleraar Olaf van Vliet heb gedaan, laat zien dat het heel nuttig is om in vaardigheden en skills te investeren dus dat moet zeker blijven gebeuren’, zegt de onderzoeker. ‘Maar daar houdt het niet op, want er moet vervolgens wel een baan zijn voor die persoon. Is die baan er niet, bijvoorbeeld omdat het minder goed gaat met de economie, dan kan dat een voedingsbodem zijn voor onvrede.’
Wat dat betreft komt zijn onderzoek op een goed moment. Van Doorn: ‘Er is nu veel economische onzekerheid, mede veroorzaakt door de keuzes van president Trump zoals de hoge importheffingen die de Verenigde Staten hebben ingevoerd. Daarom is het juist nu belangrijk om te begrijpen hoe we mensen kunnen helpen die nog niet de juiste vaardigheden hebben, maar wel werken op een plek waar hun baan mogelijk straks niet meer bestaat.’ Het is aan de overheid ‘om nu alvast over deze uitdagingen na te nadenken’.
Dit onderzoek is gefinancierd door Instituut Gak.
Correcties/aanpassingen
In een eerdere versie van dit artikel stond dat het in Ijmuiden grafiet regent. Naar aanleiding van feedback van de Centrale Ondernemingsraad Tata Steel Nederland B.V. dat het sinds 2019 geen grafiet meer regent, is de tekst aangepast.